مقالات
در بهمن ماه 1327، در پی حادثه ترور نافرجام محمد رضا شاه، حزب توده غیرقانونی اعلام گردید مرحله جدیدی از فعالیت آن آغاز شد. این دوره، که تا 28 مرداد 1332 و تجدید حاکمیت دربار امتداد یافت، از بغرنج‌ترین و پرحادثه‌‌ترین فصل‌های تاریخ معاصر ایران است. در این دوران، حزب توده، بطور «غیر قانونی» و با بهره‌گیری از سازمان‌های جنبی علنی خود، به حیات سیاسی خویش ادامه می‌دهد و در حوادث...
در سوم اسفند 1299 قوای تحت امر رضاخان با تصرف کلانتریها، وزارتخانه ها و ادارات دولتی تهران، این شهر را به تصرف درآوردند. کودتای سوم اسفند رضاخان با برنامه ریزی و حمایت انگلیسیها عملی شد. نورمن وزیرمختار انگلیس در تهران عصر روز سوم اسفند در تلگرافی برای لرد کرزن وزیر خارجه کشورش ضمن تشریح کودتای رضاخان نوشت «صبح امروز نزد احمد شاه رفتم، به او گفتم چاره ای جز مصالحه با رهبران نیروهای انقلاب...
روز 28 مرداد 1332 کودتای آمریکایی - انگلیسی بر ضد دولت ملی دکتر مصدق به پیروزی رسید. طراح اصلی کودتا کرمیت روزولت، مأمور ویژه سیا بود. روزولت درباره این کودتا نوشته است: نام رمز عملیات آجاکس بود و منظور از اجرای آن دستیابی به این هدف بود که دکتر مصدق، نخستوزیر ایران سرنگون شد. برای برانداختن مصدق، اتحادی از شاه ایران، وینستون چرچیل، آنتونی ایدن، آیزنهاور، جان فاستر دالس و سازمان سیا تشکیل...
مجلس مؤسسان به مدت یک هفته، از 6 تا 13 دسامبر 1925، تشکیل جلسه داد و سه اصل قانون اساسی را اصلاح کرد و در روز سیزدهم دسامبر منحل شد. اصل 36: «سلطنت مشروطه ایران از طرف ملت بوسیلة مجلس مؤسسان به شخص اعلیحضرت شاهنشاه رضا شاه پهلوی تفویض شده و در اعقاب ذکور ایشان نسلا بعد نسل برقرار خواهد بود.» اصل 37: «ولایت عهد با پسر بزرگتر پادشاه که مادرش ایرانی‌الاصل باشد خواهد بود در صورتی که پادشاه...
روز 23 آذر 1357 امیرخسرو افشار وزیرخارجه رژیم شاه به اتفاق پرویز راجی سفیر شاه در لندن راهی وزارت خارجه انگلیس شدند تا با «دیوید اوئن» وزیر خارجه بریتانیا ملاقات کنند و از وی بخواهند که حمایتهایش را از دولت شاه کاهش ندهد. پرویز راجی گزارشی راجع به آن ملاقات دارد که با هم می‌خوانیم: ساعت پنج و نیم بعد از ظهر به اتفاق امیرخسرو افشار و حسین اشراقی عازم وزارت خارجه شدیم تا با دیوید اوئن...
«آرتور میلسپو» رئیس هیأت مستشاران مالی آمریکا در ایران که چند سال از مأموریت خود را در دوران حکومت رضاخان گذرانده بود، در کتاب خود تحت نام «آمریکاییها در ایران» گوشه‌هایی از وضعیت اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و قضایی ایران عصر رضاخان و همچنین حمایت بی‌چون و چرای انگلیسیها از وی را تشریح کرده است. او می‌نویسد: «رضاشاه هزاران نفر را حبس کرده و صدها نفر را کشته بود، و...
: یکی از دغدغه‌های اساسی ملت ایران مداخلات بیگانان اعم از روس و انگلیس در امور ایران بود. تلاش این دو قدرت بزرگ برای نابودی استقلال ایران بهترین فرصت‌های رشد و توسعه را از کشور ما گرفت. سیاست انگلستان عقب نگه داشتن ایران برای حفظ هندوستان و سپس تجزیه و یا بلعیدن کامل ایران بود. روسیه نیز قصد بلعیدن ایران و رسیدن به آب‌های خلیج فارس را در سر می‌پروراند. قربانی رقابت و...
در نشست روز ۳۱ دسامبر ۱۹۷۹ (۱۰ دی ۱۳۵۸) کمیسیون مشترک بررسی راه‌کارهای غیرنظامی علیه ایران، در حالی که روابط ایران و بریتانیا همچنان به طور کامل در جریان بود و سفرای دو کشور نیز به کار خود ادامه می‌دادند، گزینه قطع کامل ارتباط دیپلماتیک بریتانیا با ایران نیز مورد بررسی قرار گرفت: قطع رسمی روابط و خروج کارکنان [سفارت] باید با احتیاط کامل انجام شود. [در این صورت] بریتانیا دشمن شماره دو ملت...
«اوژن اوبن» سیاستمدار و دیپلمات فرانسوی از نوامبر 1905 تا ژوئن 1907 سمت سفارت کشورش را در تهران بر عهده داشته و از جمله انقلاب مشروطیت ایران را از نزدیک شاهد بوده است. کتاب «ایران امروز» حاصل تحقیقات وی درباره ایران طی مدت زمانی است که عهده‌دار سفارتخانه کشور خود در تهران بوده است. او طی این مدت به شهرهای مختلف ایران سفر کرد و وضعیت زندگی مردم را مشاهده نمود. مقاله زیر بخشی از کتاب مذکور...
مقاله حاضر، خاطرات «سرهیو کنچبال هاجسن» Sir Hugh Knatchball Hugessen وزیرمختار انگلیس در ایران است. او در آذر 1314 از محل مأموریت قبلی خود (جمهوری لاتویا – بالتیک) از راه زمینی به تهران آمد و در دی ماه همین سال به عنوان مرخصی به انگلیس رفت و دیگر هرگز بازنگشت. نوشته زیر مشاهدات او از ایران و ملاقاتهایش با رضاشاه است. با هم می‌خوانیم: چند ماه قبل از حرکت از ریگا(1) به من گفته بودند مأموریتم به بلگراد(2)...
در مقطع تاریخی ملی شدن صنعت نفت ایران، بیش از 150 سال از حضور و نفوذ دولت بریتانیا در ایران می گذشت. در این مدت، افزون بر ماموران شناخته شده آن دولت، صدها نفر مأموران مخفی دولت بریتانیا نیز در ایران فعال بودند و بیشترین نقش را در پیشبرد اهداف سیاسی و اقتصادی آن دولت در ایران ایفا می کردند. در جریان نهضت ملی ایران نیز با توجه به اینکه با ملی شدن صنعت نفت ایران منافع دولت بریتانیا در معرض خطر جدی قرار...
نوشته زیر برگزیده‌ای از اظهارات آیت‌الله سیدابوالقاسم کاشانی در حوادث منجر به ملی شدن صنعت نفت و خلع ید از انگلیس است: * * * مردم ایران میل ندارند هیج دولت بیگانه‌ای یا عمال دولت اجنبی در کارهای داخلی مملکت ما دخالت کنند ولی عمال انگلیسیها در انتخابات ما دخالت می‌کنند من سیاست انگلستان را همیشه برای ممالک اسلامی پرضرر دیده‌ام و از بس شاهد مشقات و رنجهایی بوده‌ام که برادران...
پس از جنگ جهانی اول تحولاتی در صحنه های بین المللی و داخلی روی داد که تأثیرات مهمی بر مسئله حکومت و حاکمیت در ایران بر جای نهاد. مهم ترین رخداد در عرصه بین الملل وقوع انقلاب اکتبر 1917 روسیه بود. انقلاب روسیه و روی کار آمدن بلشویک ها در این کشور برای استعمار انگلستان اهمیت فوق العاده ای داشت آنان از مدت ها پیش با رقیب قدرتمند خود دست و پنجه نرم می کردند و میدان این نبرد ایران بود. ایران به عنوان...
بریتانیا هرگونه دخالت و اطلاع از کودتای رضاخان را صریحاً رد می‌کرد. به عنوان مثال در گزارش پرسش و پاسخ مجلس عوام به تاریخ دوشنبه 28 فوریه 1921 می‌خوانیم: «دریابان کنورثی* از نخستوزیر چنین سؤال کرد: آیا دولت اعلیحضرت در کودتای قزاق‌ها برای سرنگونی دولت ایران، هیچگونه دخالتی داشته است؛ آیا تجهیزات و دست‌مزد این قزاق‌ها توسط دولت اعلیحضرت فراهم شده؛ و رویکرد دولت اعلیحضرت...
حکومت وحشت در دوره رضاخان که روحانیت و عشایر را هدف گرفته بود، در گام بعدی گریبان رجال سیاسی کشور را نیز گرفت. خبر دستگیری فیروز و عده‌ای دیگر طی تلگرام مورخ 22 ژوئن 1929 مخابره شد: «وزیر مالیه و برادرش، و همچنین استاندار فارس و تعداد دیگری از ژنرال‌های کشور احتمالاً همگی به اتهام خیانت به دستور شاه زندانی شدند.» ویلیامسن کاردار وقت آمریکا در گزارش مورخ 26 ژوئن 1929 این ماجرا را پی می‌گیرد:...
پژوهندگان مسایل ایران، مدّتها درباره موفقیّت کودتای 1921 در اندیشه بوده‌اند. بسیاری از ایرانیان، از همان آغاز بر این عقیده بودند که بریتانیایی‌ها، پشت این کودتا بوده‌اند. بریتانیایی‌ها هم به نوبه خود، هرگونه مداخله‌ای را انکار کردند. امّا اخیراً انتشار خاطرات روزانه فیلد مارشال سرادموند آیرونساید نشان داده است که بریتانیایی‌ها، به نوعی با این قضیه ارتباط داشته‌اند......
والاس موری کاردار آمریکا در تهران در 16 دسامبر 1924 می‌نویسد: «با به مراسلات اخیر سفارت در مورد عملیات نظامی رضاخان در خوزستان، مفتخرم به اطلاع وزارت خارجه برسانم همانطور که در بیشتر تلگرام‌ها مشاهده می‌شود، با رعایت و حفظ آبرو از جانب هر دو طرف، جنگ در سراشیبی پایان قرار گرفته است و اتفاقی برای مردم ایران رخ نداد.» موری با مطالعه روزنامه‌های تهران که از پنجم تا دهم دسامبر 1924...
چهارم مرداد ۱۳۲۳ سالروز مرگ رضاخان پهلوی است .اگرچه به لحاظ شخصیتی رضاخان، مجری منویات سیاسی دولتهای مداخله‌گر آن دوره، به ویژه انگلیس بود، اما در شطرنج حوادثی که به انقراض سلسله قاجار و به قدرت رسیدن سلسله پهلوی انجامید، مهره اصلی محسوب می‌شود. از این رو مطالعه تاریخ ایران معاصر در نیمه اول قرن جاری شمسی، که شخصیت اصلی وی جلوه‌گر شد، بدون مطالعه سرگذشت رضاخان ناقص خواهد...
روز 6 اسفند 1299 فرمان نخست‌وزیری سیدضیاءالدین طباطبایی مدیر روزنامه رعد که از عوامل کودتای رضاخان بود، از سوی احمدشاه قاجار صادر شد. سیدضیاءالدین طباطبائی مشهورترین نخستوزیر در سالهای پایانی سلسله قاجار و عامل اجرایی کودتای رضاخان پهلوی بود. او فرزند سیدعلی آقا یزدی از خطبا وسخنوران مشهور دوره مظفرالدین شاه قاجار بود. سیدعلی آقا یزدی در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار در حوزه علمیه نجف به...
در بررسى روابط بختیارى‌ها و انگلیسى‌ها، کسب امتیاز احداث جاده تجارى کاروان‌رو توسط کمپانى برادران لینچ که مناطق جنوبى و خوزستان را از طریق سرزمین بختیارى به اصفهان و سایر نقاط مرکزى ایران وصل مى‌کرد، نقطه عطفى به حساب مى‌آید که بر اساس آن، روابط بین دو طرف شکل رسمى به خود گرفت. جاده تجارى مورد بحث که به دلیل کسب امتیاز استفاده از آن توسط برادران لینچ[1] بهجاده لینچ...
