مشروطیت
اشاره
جنبش مشروطیت، به مجموعه کوششها و رویدادهایی اطلاق میشود که برای محدود شدن اختیارات پادشاه در نظام سلطنتی ایران و نهادینهسازی حقوق اساسی مردم مانند آزادی فردی، عدالت قضایی و حاکمیت قانون آغاز شد و به تغییر نظام سیاسی ایران از پادشاهی مطلقه به پادشاهی مشروطه منجر شد. این جنبش از سال ۱۲۸۴ خورشیدی با شکلگیری ناراضاییهای مردمی آغاز شد. ولی محمدعلیشاه قاجار به عنو.ان مخالف سرسخت مشروطه با به توپ بستن مجلس شورای ملی – نماد جنبش مشروطیت – در تیر 1287 اولین ضربه را بر پیکره این جنبش وارد ساخت و رضاشاه پهلوی نیز با کودتای سال 1299 خود تیر خلاصی بر نهضت مشروطیت وارد آورد.
«پرونده» حاضر، به بررسی جنبش مشروطیت و تبعات آن پرداخته است.
جنبش مشروطه هر چند ریشه غربی داشت ولی تعدادی از بزرگترین مجتهدان دوران مشروطیت، تفسیری متناسب با آموزههای دینی و بومی عصر خود را از مشروطه ارائه دادند و کوشیدند آن را به کرسی بنشانند. آخوند ملامحمد کاظم خراسانی (1255 ـ 1329ق)، حاج میرزا حسین تهرانی (متوفی 1326ق)، آقا شیخ ملاعبدالله مازندرانی (1259 ـ 1331ق) در نجف، حاج آقا نورالله اصفهانی و آقا نجفی اصفهانی در اصفهان، و عبدالحسین لاری در فارس و شیخ...
احمد قوام، معروف به «قوام السلطنه» در 1252 ش. در تهران متولد شد. پدرش میرزا ابراهیم معتمد السلطنه از رجال دورۀ ناصری و جدش قوام الدوله وزیر دفتر استیفا بود. مادرش طاووس خانم، دختر میرزا محمدخان مجدالملک سینکی، صاحب رسالۀ مجدیه و پدر میرزا علی خان امین الدوله است. قوام تحصیلات مقدماتی را به اتفاق برادرش حسن وثوق نزد آموزگاران خصوصی سپری کرد، سپس در زمینه ادبیات فارسی و صرف و نحو عربی، عروض...
کیهان فرهنگی: لطفاً مختصری در باره وضعیت روشنفکری در ایران دوره مشروطه و پس از آن بگویید و علت گرایش این جریان را به سمت غرب چه میدانید؟ مهندس عباس سلیمی نمین: بسم الله الرحمن الرحیم، همزمان با تحولات اجتماعی در ایران، قبل از مشروطه، اقشار مختلفی را در ایران در عرصه ارائه راه حل جهت برونرفت از شرایط نامطلوب شاهدیم؛ روشنفکرانی که به توان جامعه خودشان آشنایی داشتند و متکی به این توان نسخهای ارائه...
: مسعود مـیرزا مـلقب بـه ظل السطان،چهارمین فرزند ناصر الدین شاه،به سال 1266 ق زاده شد.به سبب مرگ بـرادران بزرگتر،فرزند ارشد شاه به شمار میرفت.مادر ظل السلطان، عفت السلطنه از طـایفه قاجار نبود،از این رو نـاصرالدیـن شاه فرزند دیگرش مظفرالدین میرزا را به ولیعهدی برگزید. او سه سال از ظل السطان کوچکتر بود. مسعود میرزا با لقب یمن السلطنه در یازده سالگی به حکومت...
درایام مشروطیت انجمنهای فراوانی تشکیل شد که مهمترین آنها انجمن آذربایجان، انجمن مظفری و انجمن برادران دروازه قزوین بودند. این انجمنها همه مسلح بودند و قبل از مشروطه فعالیت داشتند، اما در دوره سلطنت محمدعلیشاه افزایش چشمگیری پیدا کردند. به گزارش کتاب آبی حداقل یکصد انجمن در تهران فعالیت داشت که مهمترین آنها انجمن آذربایجان به ریاست سیدحسن تقیزاده بود و 2962 عضو داشت. این...
حجت الاسلام والمسلمین انصاری قمی فرزند مرحوم آیتالله حاج شیخ احمد انصاری است. مراحل علوم حوزوی را در حوزه علمیه نجف نزد استادانی چون آیتالله مدرس، آیتالله صدر و آیتالله لنکرانی به پایان رسانده. از ایشان علاوه بر آثاری در علوم اسلامی جمعاً25 جلد کتاب از جمله کتاب تاریخ تشیع، کتاب شیخفضلالله نوری و مشروطیت، رویارویی دو اندیشه به چاپ رسیده است. ایشان مدرس حوزه و دانشگاه هستند....
روز 20 تیر 1285 مهاجرت بزرگ علما به طرف عتبات در اعتراض به استبداد قاجار آغاز شد. در این مهاجرت سه هزار نفر از علما شرکت داشتند. این خروج اعتراضآمیز در تاریخ معاصر ایران به عنوان «مهاجرت کبری» مشهور است. نقش روحانیت شیعه در مسائل سیاسی و اجتماعی معاصر ایران کاملاً مشهود است. انقلاب مشروطه نیز یکی از مقاطع حساس در تاریخ معاصر ایران به شمار میآید که بیشک نحوه صفبندی نیروهای...
روز 23 تیر 1288 مجاهدین و مشروطهخواهان، با شکست دادن قوای دولتی از دروازه بهجتآباد وارد تهران شدند و به سمت مرکز شهر یعنی میدان بهارستان حرکت کردند. انقلاب مشروطه با تمام فراز و نشیب هایش در راه تحقق آرمان های عدالت طلبانه و آزادیخواهانه، نقطه عطف تاریخ ایران و سر منشاء تحولات عظیمی بوده است. انقلاب مشروطه با تمام فراز و نشیب هایش در راه تحقق آرمان های عدالت طلبانه و آزادیخواهانه، نقطه عطف...
روز 19 آذر 1290 آیت الله ملا محمد کاظم خراسانی مشهور به «آخوند خراسانی» در حالی که از عراق عازم ایران بود به طرز مشکوکی در نجف درگذشت. با انتشار خبر رحلت وی حوزههای علمیه ایران و عراق تعطیل شدند و مراسم عزاداری در شهرهای مذهبی دو کشور برگزار شد. بازاریان تهران هم سه روز تعطیل کردند. آخوند خراسانى از سلسله حماسه سازان تاریخ ایران است . وى مرجع تقلید، مدرس کم نظیر حوزه علمیه نجف و رهبر انقلاب...
روز 23 شهریور 1286 آیتالله شیخفضلالله نوری پس از تعهد مجلس شورا به اسلامی بودن کشور و غیرقابل تغییر بودن احکام الهی و عدم مخالفت مشروطه با احکام شریعت به تحصن خود در جوار حرم حضرت عبدالعظیم خاتمه داد. شکلگیری و پیدایش انقلاب مشروطیت ایران از علل و عوامل متعدد، مشارکت اقشار و طبقات مختلف اجتماعی با افقهای فکری گوناگون و انگیزهها و اهداف متفاوت ریشه گرفته است. تکاپوی جامعة...
روز 4 دی 1306 آیتالله حاجنورالله اصفهانی از علمای برجسته عصر مشروطیت در 68 سالگی دارفانی را وداع گفت. حاج آقا نورالله اصفهانی (مهدی) فرزند شیخ محمد باقر نجفی و نوۀ دختری سید صدرالدین عاملی در سال 1278 ق در اصفهان دیده به جهان گشود. وی پس از آموختن مقدمات علوم دینی راهی عتبات عالیات شد و تا سال 1304 ق به تحصیل در آنجا ادامه داد و از محضر بزرگانی چون آیت الله میرزا حبیب الله رشتی و آیت الله میرزا حسن...
روز 14 مرداد 1285 مظفرالدینشاه قاجار ۷ ماه پس از دستور تاسیس «عدالتخانه»، دستخط خود را در مورد قبول نظام مشروطیت ایران خطاب به مشیرالدوله صادر کرد. این دستخط به «فرمان مشروطیت» معروف شد. جنبش مشروطیت بدون شک از رویدادهای مهم و تأثیرگذار در تاریخ تحولات سیاسی ایران محسوب میشود. اثرات این رویداد در زندگی فرهنگی و سیاسی مردم، از سایر حوادثی که تا آن تاریخ در کشورمان پدید آمده بود،...
1.سیری در حیات علمی آقا نجفی اصفهانی آیت الله شیخ محمد تقی اصـفهانی مشهور به آقا نجفی در ربیع الثانی 1262 به دنیا آمد.پدرش مرحوم آیت الله حـاج شیخ محمد باقر نـجفی،فـرزند مرحوم آیت الله حاج شیخ محمد تقی صاحب کتاب هدایت المسترشدین است.مادر آقا نجفی،زمزم بیگم،دختر دوم مرحوم آیت الله سید صدر الدین صدر از علما و مراجع بزرگ بوده است. آقا نـجفی،سالهای نخستین زندگی را در خاندانی...
نهضت مشروطیت ایران با هدف استقرار عدالت در جامعه به وقوع پیوست.در منابع عمومی ایـن دوره به صراحت از رهبری علما در جنبش سخن به میان آمده است؛به گونهای کـه بدون این حمایتها جـنبش بـه نتیجهای دست نمییافت. با این وصف از همان ابتدای وقوع جنبش در کنار حرکت اصیل مردم،جریان دیگری هم دستاندرکار بود.این جریان البته به تنها چیزی که نمیاندیشید،استقرار...
14مهر ۱۲۸۶ هجری خورشیدی اصول متمم قانون اساسی مشروطه به امضای محمدعلی شاه قاجار رسید. با پیروزی جنبش مشروطه و امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه، قانون اساسی مشروطه به سرعت به تصویب رسید و تحولی بزرگ در همه شئون سیاسی و اداری و قضایی ایران پدید آورد. مهمترین خواست مشروطه تبدیل قدرت سیاسی خودکامه به قدرتی مقید به قانون بود و نهادهای برآمده از این جنبش یعنی قانون اساسی، مجلس سنا و...
صدور فرمان مشروطیت را بسیاری از مورخین سرآغاز دورهاﻱ نوین از تاریخ ایران میدانند. دورهای که ایرانیان نقطۀ پایانی بر قدرت مطلقۀ شاه نهادند و رأﻱ ملت را به جایش نشاندند. امواج آن تلاطمی در جنبههاﻱ گوناگون زندگی مردم ایران به وجود آورد و دستاوردهاﻱ مثبت و منفی در پی داشت که تبعاتش کماکان دامنگیر جامعۀ ایرانی است. اهمیت تأثیر این واقعه بر تاریخ معاصر ایران بررسی همه جانبۀ آن از...
در روز ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ مظفرالدین شاه قاجار هفت ماه پس از دستور تاسیس «عدالتخانه»، فرمان مشروطیت را صادر کرد. جنبش مشروطیت بدون شک از رویدادهای مهم و تأثیرگذار در تاریخ تحولات سیاسی ایران محسوب میشود. اثرات این رویداد در زندگی فرهنگی و سیاسی مردم، از سایر حوادثی که تا آن تاریخ در کشورمان پدید آمده بود، عمیقتر بوده است. بسیاری نارضایتی عمیق جامعه ایران در سالهای حکومت قاجار را...
جنبش مشروطه هر چند ریشه غربی داشت ولی تعدادی از بزرگترین مجتهدان دوران مشروطیت، تفسیری متناسب با آموزههای دینی و بومی عصر خود را از مشروطه ارائه دادند و کوشیدند آن را به کرسی بنشانند. آخوند ملامحمد کاظم خراسانی (1255 ـ 1329ق)، حاج میرزا حسین تهرانی (متوفی 1326ق)، آقا شیخ ملاعبدالله مازندرانی (1259 ـ 1331ق) در نجف، حاج آقا نورالله اصفهانی و آقا نجفی اصفهانی در اصفهان، و عبدالحسین لاری در فارس و شیخ...
این متن که نخستینبار انتشار مـییابد بـرگهایی از تـاریخ سلماس از روزگار مشروطه تا اوایل سلطنت رضاشاه است. نویسنده آن،مرحوم جلیل بخشپور سلماسی است.وی تحصیلات اولیه خود را در مدرسهای که شادروان سعید سلماسی(شهادت 25 صفر 1327 قمری در حوالی خـوی)در سلماس بنیانگذاری کرده بـود آغـاز کرد.پس از طی تحصیلات مرسوم،در گمرگ تهران مشغول گردید و به عنوان...
پیش از دوره قاجار در اندیشه سیاسی ایرانیان، سلطنت ودیعه ای الهی محسوب می شد و ارتباط حکومت و مردم بر پایه الگوی سنتی؛ یعنی شاه و رعیت بود که بر اساس آن شاه سایه خدا بر روی زمین و جان، مال و ناموس رعیت در تسلط او قرار می گرفت که باید امنیت مردم را حفظ می کرد. وظیفه رعیت نیز اطاعت محض از شاه بود. به این ترتیب ارتباط حکومت با مردم بر مداری یکنواخت می چرخید و نوعی ارتباط ارباب- رعیتی با توجه به اندیشه ای...
پرمـاجراترین داستان تاریخ مشروطه، سرگذشت اندوهبار مجتهد بزرگ تهران مرحوم حاج شیخ فضلالله نوری اسـت. اگـر کـسی تاریخ مشروطیت را که اکنون غبار ابهامات تا حدودی از آن زدوده شده است، به درستی مطالعه کـند و اندکی حب دیانت و کرامت در او باشد، مانند شیخ حسین لنکرانی در حیرت فرو خواهد رفـت و باورش نمیشود که چـگونه مـمکن است آن مرد با عظمت در طوفان اباحیگری و روشنفکری...
مشروطیت، از حوادث بزرگ دوران معاصر است که، به لحاظ «تأثیر عمیق و ماندگارش بر سیاست و فرهنگ این سرزمین، نقطه عطفی در تاریخ به شمار میرود و امروزه بسیاری از صاحبنظران، بررسی مشروطیت و کاوش درباره ریشهها و پیامدهای آن را، برای آشنایی نسل حاضر با پیشینه فرهنگ و سیاست کشور خویش، و عبرتگیری از آن در جهت بهبود وضعیت کنونی خود، امری حیاتی میشمرند. بررسی مشروطیت، اما، بدون پرداختن...
به مناسبت یکصد و یازدهمین سالگرد شهادت آیت الله شیخ فضل الله نوری نشست مجاهد بصیر بصورت مجازی و به همت مرکز پژوهش های علوم انسانی اسلامی صدرا برگزار شد. دبیری این نشست را حسین نوری به عهده داشت و حجت الاسلام و المسلمین مهدی ابوطالبی، حجت الاسلام و المسلمین ذبیح الله نعیمیان و حجت الاسلام و المسلمین رضا غلامی هم میهمانان این نشست بودند. حسین نوری(دبیر نشست) : صد و یازده سال قبل در همین ایام، اتفاقی...
روز چهاردهم مرداد 1385 حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب در پیامی به همایش یکصدمین سالگرد نهضت مشروطیت تأکید کردند تاریخ مشروطیت باید به طور دقیق، مستند، قوی و روشن نوشته شود و در محیط های دانشگاهی توزیع شود. حضرت آیت الله خامنه ای در پیام خود در زمینه مشروطیت فرمودند: نگاه به مسئله مشروطیت نیازمند توجه فکرهای نقاد محققان و صاحبنظران است. تشخیص درست چشم انداز گذشته در ترسیم چشم انداز آینده،...
متن فرمان مشروطیت جناب اشرف صدراعظم -- از آنجا که حضرت باریتعالی جلشأنه سررشته ترقی و سعادت ممالک محروسه ایران را بکف کفایت ما سپرده و شخص همایون ما را حافظ حقوق قاطبه اهالی و رعایای صدیق خودمان قرار داده لهذا در این موقع که اراده همایون ما براین تعلق گرفت که برای رفاهیت و امنیت قاطبه اهالی ایران و تشیید مبانی دولت اصلاحات مقننه به مرور در دوائر دولتی و مملکتی به موقع اجرا گذارده شود چنان...
میرزا علی اصغر خان امین السلطان (اتابک اعظم) (زاده ۱۲۳۶ تهران – درگذشته ۱۲۸۶ تهران)فردی که هم در دوره استبداد مقام صدراعظمی را برعهده داشت و هم در دوران پس از مشروطیت به مقام نخست وزیری رسید. از این نظر او نمونه یک سیاستمدار نان به نرخ روز خور محسوب می شود. همین ویژه گی او باعث شد تا بتواند در زمان سه پادشاه (ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه ، و محمد علی شاه ، چند بار در سالهای مختلف به مقام صدراعظمی...
باقر خان متولد 1240 خورشیدی ، فرزند حاج رضا بنّا و شغل وی بنایی بود، ولی در جریان مشروطیت به مجاهدین پیوست. ریاست مجاهدین محله خیابان تبریز را بهعهده داشت. پس از به توپ بستن مجلس، به دستور انجمن ایالتی همراه با ستارخان به جنگ مسلحانه با قشون دولتی که تبریز را در محاصره داشت، پرداخت. همزمان با او، ستارخان در محله امیرخیز، محله دیگر تبریز، با قوای دولتی جنگ میکرد. در اثر همکاری او با ستّارخان...
چهاردهم مرداد ماه با سالروز صدور فرمان مشروطیت مصادف است. این فرمان که ۱۴ مرداد سال ۱۲۸۵ به دست مظفرالدین شاه قاجار امضا شد دستور تشکیل مجلس شورا در ایران و ثمره تلاش های آزادیخواهان وطن برای رهایی از استبداد مطلق شاهنشاهی است. به بهانه فرارسیدن این روز با علیرضا ملائی توانی، نویسنده و پژوهشگر تاریخ و پژوهشگر حوزه انقلاب مشروطه گفتگو کردیم. از ملائی توانی تاکنون آثار بسیاری در این...
ستارخان، معروف به سردار ملی سومین پسر حاج حسن قرهداغی در ۲۸ مهر ۱۲۴۵ خورشیدی در روستای بیشک در آذربایجان به دنیا آمد. پدرش، حاجی حسن، از اهالی قراجهداغ، بزاز سیار بود. نهضت مشروطه و ابعاد وسیع آن، باعث شد که وی، به دفاع از مشروطهخواهان بپردازد و با انجمن حقیقت ارتباط پیدا کند. در جریان محله امیرخیز، علیه مستبدین به انقلابیون و آزادیخواهان پیوست. وی در مقابل قشون عظیم...
: یازدهم تیر ماه سالروز بردار شدن شیخ فضل نوری به جرم مشورعه خواهی و مبارزه با استعمار و عومل نفوذی آن است. به همین مناسبت آنچه از نظر میگذرد بررسی شتابزدهای از حرکت مشروطه، مشروطه مشروعه، علل مخالفت شیخ، پنهان نمودن اهداف و مقاصد جریان، لژ بیداری و «وابستگان به سیاست انگلیس» است. ***** زندگینامه شیخ فضل الله نوری عالم مجاهد، فقیه ژرفاندیش، مدرس برجسته حوزه علمیه،...
برای مطالعه قسمت اول به اینجا مراجعه کنید. روزنامه انجمن ارگان انجمن اصفهان یـکی دیـگر از موضوعات درخور توجه پیرامون انجمن مقدس ملی اصفهان ضرورت شناخت اجمالی97ارگـان آن روزنـامه98انجمن مقدس ملی اصفهان است.نـخستین شماره این روزنامه در تـاریخ یـکشنبه 21 ذیقعده 1324 مطابق 6 ژانویه 1906 در شهرستان اصـفهان مـنتشر گردید.مسئول یا مدیرکل آن آقا سید سراج الدین صدر جبل عاملی...
مقاله حاضر برآمده از طرح پژوهشی با عنوان «تحشیه و تحلیل و چاپ روزنامه انـجمن مقدس ملی اصفهان» اسـت کـه برای اولین بار مورد بررسی،تحلیل و تحشیه قرار گرفته است. مقاله ابتدا به تبیین جایگاه و موقعیت اصفهان مقارن با شکلگیری نهضت مشروطیت پرداخته، سپس موضوع مشروطیت در اصفهان و علل حمایت گسترده روحـانیت اصفهان از آن را مورد بررسی قرار داده است.پیروزی نهضت...
مشروعه در بوته نقد علمای مشروطهخواه[1] جنبش مشروطه هر چند ریشه غربی داشت ولی تعدادی از بزرگترین مجتهدان دوران مشروطیت، تفسیری متناسب با آموزههای دینی و بومی عصر خود را از مشروطه ارائه دادند و کوشیدند آن را به کرسی بنشانند. آخوند ملامحمد کاظم خراسانی (1255 ـ 1329ق)، حاج میرزا حسین تهرانی (متوفی 1326ق)، آقا شیخ ملاعبدالله مازندرانی (1259 ـ 1331ق) در نجف، حاج آقا نورالله اصفهانی و آقا نجفی اصفهانی در...
آیت الله عبدالله مازندرانی فرزند محمد نصیر طبرسی یکی از مراجع و رهبران عصر مشروطیت ایران در سال 1256 ق در شهر بارفروش (بابل) پا به عرصه وجود نهاد. پس از فراگیری دوره مقدماتی ایران را برای ادامه تحصیل به مقصد عراق ترک گفت و در نجف و کربلا از محضر درس بزرگانی چون فاضل ایروانی، میرزا حبیب الله رشتی، شیخ مهدی کاشف الغطاء، حاج شیخ مرتضی انصاری و حاج شیخ زین العابدین مازندرانی کسب فیض نمود و به درجه اجتهاد...