جاسوسان آمریکایی در ایران، در پوشش کارکنان شرکت هلیکوپترسازی
مقدمه:
از اواسط حکومت قاجاریه که آمریکایی‌ها به ایران وارد می‌شوند، تحت پوشش فعالیت‌های مسیونرهای مذهبی، خدمات اجتماعی، بهداشتی، درمانی و مشاوره‌های اقتصادی، حضور و نفوذ خود را در ایران توسعه می‌دهند. نخستین هیئت آمریکایی در سال 1264ق/1830م یعنی اواخر حکومت فتحعلی‌شاه، با همین رویکرد، به ناحیۀ شمال غرب ایران ـبویژه ارومیهـ وارد می شود. در آن زمان در این ناحیه تعداد نسبتاً قابل توجهی از پیروان اقلیت مسیحی زندگی می کردند. این هیئت به سرپرستی دوایت و اسمیت با پوشش آشنایی و تبلیغات مسیحی در میان آشوریان به این ناحیه عزیمت کرد.
بعدها آمریکایی های بیشتری در پوشش‌های مختلف به تدریج نفوذ آمریکا را در برابر نفوذ روسیه و انگلیس در ایران تثبیت کردند. این روند بویژه در سالهای بعد از جنگ جهانی دوم و قدرت گرفتن آمریکا در عرصه جهانی سرعت بیشتری پیدا کرد تا اینکه از زمان کودتای 28 مرداد آمریکا به عنوان قدرت مسلط در ایران تبدیل شد. از این دوره آمریکا فعالیت‌های خود را علاوه بر اقتصاد و فرهنگ به امور امنیتی و نظامی نیز گسترش داد.
در مطلب پیش رو، نخست با اتکاء به بخشی از مقاله روزنامه واشینگتن پست به معرفی شرکت هلیکوپترسازی بل در اصفهان می‌پردازیم، و سپس با کمک سندی از ساواک، به ماجرای نفوذ عوامل سازمان سیا(CIA) در پوشش فعالیت مستشاری در شرکت هلیکوپترسازی بل در شهر اصفهان پرداخته و بخشی از شیوه های آمریکایی‌ها برای انجام فعالیت جاسوسی در ایران را نظاره می کنیم.
آشنایی با پیشینه شرکت هلیکوپترسازی بل در ایران
در سال ۱۹۷۲ قراردادی ۵۰۰ میلیون دلاری برای ساخت ۲۸۷ فروند از هلیکوپتر مدل بل-۲۱۴ بین ایران و شرکت هلیکوپترسازی بِل(Bell Helicopter) به امضاء رسید. سفارش ایران برای خرید این تعداد قابل توجه از هلیکوپترهای بل باعث شد که مدیران شرکت یک شعبه جدید برای تولید مدل سفارشی ایران تأسیس کنند. به منظور ارائه خدمات پشتیبانی در ایران، شرکت بل تصمیم گرفت کارخانه‌ای را در اصفهان تأسیس کند تا حدود ۴۰۰ فروند از این هلیکوپتر و مدل بزرگتر و دوموتوره آن بل-۲۱۴ اس‌تی (۵۰ فروند بل-۲۴آ و ۳۵۰ فروند بل-۲۱۴ اس‌تی) در آنجا مونتاژ شوند. از این کارخانه به عنوان تعمیرات و نگهداری ادوات نیز استفاده می شد.
روزنامه واشینگتن پست مورخه 12 می 1977(22 اردیبهشت 1356)، گزارشی درباره فعالیت شرکت بل در اصفهان منتشر کرده است. این گزارش توسط خبرنگار این روزنامه، ریچارد تی سِیل Richard T. Sale تهیه شده که طی سفری به ایران، مشاهدات خود را ذکر کرده است. در بخش‌هایی از این گزارش نکات جالب توجهی درباره معاملات تسلیحاتی شاه با آمریکا مطرح شده است. از جمله می نویسد:
«تأسیسات شرکت هلیکوپترسازی بل در اصفهان است. دفتر شرکت یک ساختمان سیمانی بدون نام و نشان(بدون تابلو)، در قلب شهر، در نزدیکی کارخانه پپسی کولا قرار دارد... معاملات تسلیحاتی میان ایران و آمریکا در شش سال گذشته از جمله قراردادهای گزاف مربوط به خدمات پشتیبانی آمریکا، در مجموع به 15 میلیارد دلار رسیده است. هرساله میزان حضور آمریکایی‌ها در ایران افزایش پیدا کرده است. هم اکنون[1977] 31 هزار آمریکایی در ایران حضور دارند....
بیشتر آمریکایی‌ها با دین اسلام آشنایی ندارند. به همین خاطر آنها اغلب اوقات در برخورد با شرایط دچار سوء‌تفاهم می‌شوند و احساس نگرانی می‌کنند. یک زن آمریکایی در یادداشت‌های خود خانه‌های ایران را به گونهای که توسط دیوارهایی احاطه شدهاند، توصیف کرده بود. او این خانه‌ها را عجیب و ترسناک توصیف کرده بود؛ نمی دانست که دیوارهای اطراف خانه‌ها به منظور حفظ حریم زن که از الزامات اسلام است، ساخته شدهاند.
شرکت «بل» همانند بسیاری از پیمانکاران دفاعی آمریکایی در ایران، درگیرِ کارِ آموزش، تعمیر و پشتیبانی برای ارتش ایران است. تعداد هلیکوپترهای شاه در فهرست کالاهای آمریکایی در ایران در جایگاه دوم قرار دارد. شاه 500 هلیکوپتر نظامی بل، به علاوه 100 هلیکوپتر بل دیگر از نوع مدل اوگستا(Augusta) سفارش داده بود. از آن جایی که کمبود نیروی کار ماهر ایران و مدیریت فنی این کشور، گرفتاری بزرگ و مزمن ایران بود، ایران مجبور شد تا به شرکت بل جهت حفظ سرعت پرواز هلیکوپترهایش تکیه کند.
شرکت بل معتقد است که ادواتش از آخرین انواع ادوات نظامی هستند و هلیکوپترهایش به 8 تا 10 ساعت نگهداری و تعمیر متمرکز به ازای هر یک ساعت پرواز نیاز دارند. حضور شرکت بل در ایران، بزرگترین گروه افراد آمریکایی در ایران حتی بیشتر از نیروهای آمریکایی حاضر در ارتش ایران به حساب می آید. تا ماه آوریل 1975، شرکت بل بیش از 1700 کارمند فعال و 6000 نفر وابسته در ایران داشت. این تعداد در سال گذشته تا 8 درصد افزایش داشت...
یکی از کارکنان رسمی شرکت بل درباره افراد شاغل در شرکت می گوید:
«همه آنهایی که اینجا هستند، همان نظامی‌های حرفه‌ای[=جنایتکارانی] هستند که سایگون[=پایتخت ویتنام جنوبی] را دوست داشتند؛ افرادی با درآمد متوسط هستند که راه دیگری برای پول درآوردن بلد نیستند؛ اینجا پولِ خوبی می دهند؛ آنها هم می آیند.»
گزارش ساواک درباره فعالیت سیا در شرکت بل در اصفهان
در سندی که در ذیل آمده است، مأمور ساواک با ذکر دلائلی، نتیجه گرفته است که برخی از کارکنان آمریکایی شرکت هلیکوپترسازی بل در اصفهان، مأمور سی آی ای(CIA) هستند:
تاریخ سند: 14 مهر 1357
موضوع: آمریکائیان مقیم اصفهان
ضمن مذاکراتی که با آمریکائیان مقیم اصفهان پیرامون اوضاع سیاسی ایران بعمل آمده چنین استنباط گردید که بعضی کارکنان شرکت «بل هلیکوپتر» از افراد اطلاعاتی آمریکا هستند و دلائل زیر گویای این موضوع می باشد:
1- این افراد دارای تحصیلات سیاسی یا اقتصادی می باشند.
2- طبق اظهار خودشان سوابق چند ساله مأموریت در کشورهای مختلف دارند.
3- دوره زبان فارسی را گذرانده اند در صورتیکه نیازی به آن ندارند.
4- نوع سؤال و نوع قرار ملاقات و تکیه روی مطالب، مبین اطلاعاتی بودن آنهاست. به عنوان مثال سؤالاتی که در مورد وقایع منزل آیت الله حسین خادمی و اجتماع مردم [اصفهان] در منزل نامبرده مطرح شده عبارتست از:
الف- حوادث منزل خادمی چه بوده است؟
ب- چه کسانی بوده اند؟
پ- نوع شعار آنان چه بوده است؟
ت- میزان سواد آنان چقدر بوده است؟
ث- تعداد تلفات چقدر بوده است؟
ج- خواسته آنها چه بوده است؟
چ- سیستم تشکیلاتی آنها چگونه بوده است؟
نظریه شنبه: در پاسخ این آمریکائیان جواب داده شده و یادآوری گردید که چون حزب کمونیست نتوانست با فلسفه ماتریالیسم پیشرفت کند، در نتیجه با تفسیرهائی از قرآن توده مردم را فریب داده اند[!].
نظریه یکشنبه: مراقبت از افراد فوق لازم به نظر میرسد.
نظریه چهارشنبه: نظریه یکشنبه مورد تأیید است.
جمع بندی :
آمریکا پروژه نفوذ در ایران را، در پوشش فعالیت‌های سودمند برای مردم ایران، انجام می داد، اما در واقع از طریق اعمال نفوذ و جاسوسی تلاش می کرد روز به روز سلطه بیشتری در ایران داشته باشد. نتیجه این سلطه همه‌جانبه تنها در یک مورد آن که فروش تسلیحات بود، میلیون ها دلار سود خالص عاید شرکتهای مختلف جنرال موتورز، گرومن، بل و غیره می کرد.
موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
نظرات