جمله معترضه فرخی یزدی در نطق پیش از دستور مجلس:
روزنامه‌نگاری را بیش از نمایندگی دوست دارم
تاریخ سند: ۲۰ دی‌ماه ۱۳۰۸
از: طهران
به: ناصری[=اهواز]*
دفتر محترم مخصوص شاهنشاهی
امروز[۱۹ دی‌ماه] مجلس تشکیل، فرخی اظهاراتی نموده که خلاصه آن این است: با اینکه مطابق اصل قوانین اساسی[=قانون اساسی] و متمم آن و ماده ۵۴ نظامنامه داخلی، هرگاه مجلس از وزیری سؤال نماید، وزیر ناگزیر است در مجلس حاضر شده و جواب بدهد، و مدت دو ماه است راجع به تنزل قیمت نقره[=پول داخلی] و ترقی لیره[انگلیس] از وزیر مالیه سؤال کرده‌ام، وزیر مالیه حاضر نشده جواب بدهد. اوضاع سختی را که تجار دچار شده‌اند و ترقی لیره که قیمت آن شش تومان و نه قران است، تجار را مشوّش ساخته، و قسمت اعظم ترقی آن به واسطه عدم توازن صادرات و واردات می‌باشد، و چون آخر سال است و [لایحه] بودجه به مجلس خواهد آمد، خوب است مجلس قبل از وقت، اوضاع اقتصادی را تحت مطالعه قرار دهد، و نیز در جمله معترضه اظهار داشته مطبوعات هر مملکت نشانه تمدن و ترقی آن است. با اینکه مقام نمایندگی [مجلس] مقام شامخی است، من روزنامه‌نویسی را [بیشتر] دوست دارم. خدایا، دل هیئت دولت را نسبت به مطبوعات رئوف و مهربان کن و اگر روزنامه‌ای بدون محکومیت توقیف شده، از توقیف خارج نما. ضمناً می‌گوید مملکت ما فلاحتی است و بحران فلاحتی هم به واسطه وضعیت اسف‌آور زارع و دهقان است که متحمل مالیات‌ها و عوارضات طاقت‌فرسا و گرانی مال‌التجاره شده‌اند. باید از وارداتی که محل احتیاج عمومی نیست جلوگیری شود و جواهرات سلطنتی را به فروش برسانند [و] وجوه آن را «به شرطها و شروطها» به مصرف اصلاحات برسانند. [سیدرضا] فیروزآبادی: از وزیر عدلیه و مالیه سؤالی دارم که مدت ۵۰ روز است عده‌ای از اجزای انبار غله دولتی توقیف می‌باشند. مجلس رأی اعتماد به وزیر عدلیه داده و توقیف عده‌ای بی‌تقصیر موجب تولید سوءظن شده است. از وزیر عدلیه تقاضا می‌کنم حاضر شوند و جواب بدهند. بعد عهدنامه دولتین ایران و حجاز مطرح [و] پس از مذاکرات بدون تغییراتی تصویب گردید. جلسه آتیه موکول به یکشنبه شد. اوضاع از هر جهت منظم، مطلب قابل عرض نیست. متمنی است به شرف‌عرض خاکپای جواهرآسای اقدس همایون شاهنشاهی ارواحنا فداه برسانید. [نمره] ۱۷۵۴
رئیس کل تشکیلات نظمیه - سرتیپ محمدصادق کوپال
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
* در آن ایام رضاشاه برای افتتاح راه‌آهن جنوب در خوزستان به سر می‌برد.
****
متن کامل نطق پیش از دستور فرخی یزدی در مجلس شورای ملی (به نقل از روزنامه اطلاعات؛ ۱۹ دی‌ماه ۱۳۰۸):
مجلس شورای ملی، جلسه ۹۳، مورخه پنج‌شنبه ۱۹ دی‌ماه ۱۳۰۸
مجلس یک ساعت و ربع قبل از ظهر به ریاست آقای دادگر تشکیل گردیده، صورت جلسه قبل قرائت و تصویب شد.
[نطق] قبل از دستور
فرخی: با اینکه مطابق اصل ۲۷ و ۴۲ قانون اساسی و اصل شصتم متمم همان قانون و ماده پنجاه و چهارم نظامنامه داخلی مجلس شورای ملی، هرگاه مجلس از وزیر مسئولی توضیح بخواهد، وزیر ناگزیر از جواب خواهد بود و یک نفر نماینده نیز حق دارد از وزراء سؤالات خود را بنماید، من قریب دو ماه است راجع به تنزل قیمت نقره «پول داخله» و ترقی طلا «پول خارجه» از وزیر مالیه سؤال کرده‌ام، وزیر مالیه گویا لازم ندانسته‌اند که از علل آن و اقدامات دولت برای جلوگیری این مسألۀ مهم، توضیحاتی به مجلس بدهند، ولی چون آخر سال نزدیک است و بودجه ۱۳۰۹ البته به مجلس خواهد آمد، خوب است مجلس قبل از وقت، اوضاع اقتصادی مملکت را تحت مطالعه قرار داده و تصمیماتی برای اصلاح حال اسفناکی که فعلاً تجار، اصناف، دهاقین و سایر طبقات اهالی دچار آن شده‌اند، اتخاذ کند.(صحیح است) حقیقتاً در تمام رشته‌های اقتصادی مملکت حالت وقفه و بحران مشاهده می‌شود. بیش از همه ترقی لیره انگلیس توجه عموم را جلب می‌کند. در ظرف یک سال اخیر قیمت لیره تقریباً ۳۰ درصد ترقی کرده، چنان‌چه در دی‌ماه ۱۳۰۷ قیمت آن ۴۹ قران و فعلاً ۶۲ قران هم زیادتر است، و مطابق اطلاع خصوصی که الآن به من دادند ۶۳ قران شده. این قضیه خسارت عمده‌ای برای تجار، بلکه به تمام اهالی مملکت وارد آورده و زندگانی عمومی را فوق‌العاده گران کرده و حقوق مستخدمین دولت را نیز پایین و آنها را دچار سختی معاش نموده است. قسمت اعظم این ترقی و تنزل به واسطه عدم توازن صادرات و واردات است. راستی اگر نظری به این اوراقِ گویا، یعنی جرائد، بنمایید، آن اوراق با شما حکایت‌ها و صحبت‌هایی از روی ارقام و عدد خواهد نمود که بی‌اندازه از اوضاع اقتصادی این مملکت متأسف خواهید شد. فی‌الواقع مطبوعات هر مملکت نشانه تمدن و ترقی آن مملکت است. معترضه عرض می‌کنم، با اینکه مقام نمایندگی مقام شامخی است، من روزنامه‌نویسی را دوست‌تر دارم.
(آقا سیدیعقوب [انوار]: هر دو را داشته باشید)
از موضوع خارج شدم. عفو بفرمایید. علی‌الله این جمله را نیز می‌گویم چون ما ایرانی‌ها به دعا و نفرین ولو غیرمشروع هم باشد، معتقدیم، من هم در این مقام مقدس می‌خواهم دعا کنم، ولی مشروع، که خدایا دل هیئت دولت را نسبت به مطبوعات رئوف و مهربان کن. اگر روزنامه‌ای بدون محکومیت قانونی توقیف شده، از توقیف در آر. باری مطابق مندرجات همان آیینه‌های سرتاپانما، یعنی جراید، صادرات سال ۱۳۰۷ نسبت به سال ۱۳۰۶، ۴ درصد کسر نشان می‌دهد، و سال ۱۳۰۶ نیز نسبت به سال ۱۳۰۵، ۴ درصد کسر است. صادرات سال ۱۳۰۷ با سال‌های قبل از جنگ بین‌الملل[اول] تقریباً مساوی و یکسان است. افسوس که بعد از چهارده سال هنگامی که ملل راقیه به سرعت باد و شتاب برق، ترقیات محیرالعقول خود را به معرض نمایش می‌گذارند، ما نه تنها قدمی پیش نرفته‌ایم بلکه در بعضی امور سیر قهقرایی هم نموده‌ایم، چنان‌چه صادرات پنبه ما ۶۰ درصدِ زمان قبل از جنگ است، و چون واردات ما روز به روز ترقی می‌کند، بالانس تجارتی ما سال به سال بیشتر کسر می‌شود. در سال ۱۳۰۶، کسر بیشتر از سال ۱۳۰۵ و در سال ۱۳۰۷ [کسر] از ۱۳۰۶ بیشتر می‌شود، و می‌ترسم به واسطه عدم توجه در امور فلاحتی و آمدن ملخ و بعضی قضایای دیگر، مخاطرات اقتصادی بیشتری برای هذه‌السنه تهیه شده باشد.(صحیح است) مملکت ما فلاحتی است و صادرات ما، به غیر از قالی که آن هم متأسفانه امروز بازار آن در دنیا کساد شده است، تمام اجناس فلاحتی است. بحران فلاحتی به واسطه وضعیت تأسف‌آور زارع و دهقان که متحمل مالیات‌ها و عوارضات طاقت‌فرسا و گرانی مال‌الاجارۀ زمین و خریداری اجناس گران قیمت است [و] او را مجال اصلاح کار زراعتی نمی‌دهد. آلات و ادوات زراعتی امروز ما نمونه همان ابزار فلاحتی عهد دقیانوس است. محصولات فلاحتی ما خوب تهیه نمی‌شود. کارخانه خشکبار حاضرکنی نداریم؛ با این همه مالیات‌ها و بودجه رو به تزاید است. برای اصلاح حال مملکت و جلوگیری از عدم رضایت، اقدام جدی مؤثری لازم است. اگر دولت مایل است که در مملکت آسایش و بهبودی حاصل شود، باید پروگرام جامع عملی برای اصلاحات اقتصادی تهیه کرده و با کمال سرعت مشغول اجرای آن شود.
([محمدهاشم] افسر: دولت در صدد تهیه است.)
بسیار خب، منظور من هم همین است، امیدوارم در این فکر باشند. باید از وارداتی که محل احتیاج عمومی نیست، از قبیل اشیاء لوکس، پارچه‌های گران‌قیمت غیرلازم، مشروبات مضره، اتومبیل‌های شیک و غیره جلوگیری کنند. برای تزئید این وسایل باید جواهرات سلطنتی را به فروش برسانند، «اما» وجوهات آن را به شرطها و شروطها، به شرطها و شروطها. باید سعی کنند انحصار خرید و فروش پول خارجه با بانک ملی شود. پول‌هایی که در بانک‌های خارجه بلامصرف مانده است، به بانک ملی جهت سرمایه اساسی واگذار گردد، تا بدین وسیله شاید اسباب رفاهیت عمومی فراهم شده و این بحران اقتصادی قدری رو به تخفیف گذارد. من پیشنهاد می‌کنم که دولت قبل از تقدیم بودجه، توضیحاتی راجع به نظریاتی که در باب این مسائل دارد به مجلس شورای ملی بدهد تا مجلس با فراغت و دقت بتواند مطالعاتی در آن باب بنماید. در خاتمۀ اظهارات خود این نکته را هم نگفته نگذارم، همان‌طوری که وزراء قانوناً مسئول مجلس هستند، وکلا نیز حقّاً مورد پرسش افکار عمومی و مسئول ملت خواهند بود.
نظرات