مقالات
....علی‌رغم حمایت‌های بی دریغ انگلستان از دولت وثوق‌الدوله، تلاش برای سرنگون کردن کابینه وثوق ادامه داشت. فرانسیس وایت، کاردار سفارت امریکا در 14 ژانویه 1919 در تلگرام خود چنین می‌نویسد: «در هفته گذشته تلاش‌هایی برای سرنگون کردن کابینه صورت گرفت... حمایت انگلستان از وثوق‌الدوله این تلاش‌ها را ناکام گذاشت و اکنون کابینه وی از هر زمان دیگری مستحکم‌تر است.» در تلگرام 16...
گفتمان ملت سازی در قرن نوزدهم، گفتمان مسلط عرصۀ سیاسی بود. یکی از مهمترین مسائل آن دوران این بود که کدام جمعیت خصوصیات ملت را دارد و میتواند در قالب ملیتی خاص هویت یابد. ویژگیهای مختلفی برای تشکیل ملت عرضه میشد. هدف این گفتمان در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی، ادغام اقوام و زبانهای گوناگون در یکدیگر به منظور ایجاد سازه های سیاسی قویتر بود. در ایران زمان رضاشاه (۱۳۰۴-۱۳۲۰) اقداماتی در...
پیش درآمد به منظور شناخت دقیق زندگی و زمانه رضا خان براساس اسناد موجود تاریخی از دوران قبل از کودتای سوم اسفند 1299 تا شهریور 1320 بویژه برای نسل جدید، به حضور سندشناس تاریخ معاصر ایران استاد قاسم تبریزی رسیدیم. ماحصل این گفت‌وشنود خدمت شما عزیزان در دو قسمت تقدیم می‌شود. آنچه برای ما در این مصاحبه درس‌آموز بود تعهد استاد تبریزی به رعایت انصاف در بررسی اسناد تاریخی حتی درباره رضاخان...
سیاستهای فرهنگی رضاشاه ساختار سیاسی- نظامی رژیم پهلوی اول، بر محورهای دیکتاتوری، ناسیونالیسم و غرب‌گرایی قرار گرفته بود. با روی کار آمدن رضاشاه، تغییر چهره فرهنگی جامعه با توسل به زور در دستور کار قرار گرفت. حکومت رضاشاه سیاستهای فرهنگی را حول چند محور اصلی تدوین کرد و برنامههایی برای نهادینه کردن سیاستهای فرهنگی طراحی نمود. البته در بیشتر موارد، محورها و برنامههای فرهنگی حالت همپوشانی...
در ماه مارس 1930، مکس ام. دیکسن ، نماینده آمریکایی «شرکت نفتِ باند و شئر» نیویورک همراه با شخصی به نام حسین مصطفی‌اف (حسن مصطفی بِیگ) با هدف کسب امتیاز نفت در پنج استان شمالی که در حوزه امتیاز شرکت نفت انگلیس و ایران نبود وارد تهران شد. تلاش‌های دیکسن نهایتاً نافرجام ماند، ولی مذاکراتی که با تیمورتاش، فروغی، و دیبا، حسابدار دربار، انجام داد تا حدودی نظام رشوه را در محافل عالی...
به دنبال انحلال مجلس اول به دستور محمدعلیشاه، مشروطه‌خواهان وارد در مجموعه حرکاتی شدند که در آینده کشور سهم تعیین‌کننده داشت. نخستین تلاش، تشکیل انجمن ایالتی آذربایجان بود که میرزا اسماعیل نوبری، حاج ابراهیم آقا طاهباز، شیخ محمد خیابانی و سیدحسین عدالت بنیادگذاران آن بودند. تبریز مثل کوره‌ای گدازان بود. اغتشاش در شهر موج می‌زد و تشنج بیداد می‌کرد. به همین...
از قرن نوزدهم به بعد اروپاییان به تجارت در خلیج فارس توجه نشان دادند و کارون، تنها رودخانه قابل کشتی‌رانی ایران و خلیج فارس به دلیل موقعیت خاص ژئوپولتیکی و تجاری‌اش از نیمه اول قرن نوزدهم توجه سیاحان و نمایندگان سیاسی انگلیس را به خود جلب کرد. دولت انگلیس نیز برای محافظت از منافع خود در هندوستان و رقابت با روسیه و انتقال کالا به نواحی مرکزی ایران درصدد کسب مجوز کشتی‌رانی بر روی کارون...
پیشینه جـمهوری‌خواهی در ایران شکستهای تاریخی حکومت قاجار از دولتهای اروپایی(روسیه و انگلستان)در نیمه اول سده نوزدهم مـیلادی،ضعف و ناتوانی مدنیت کـهن ایـرانی،بویژه فرسودگی نظام سیاسی و اجتماعی آن را بر اقلیتی از ایرانیان آگاه و هوشمند آشکار ساخت.این گروه که برتری قدرت سیاسی،اقتصادی،نظامی و فرهنگی غرب،آنان را مبهوت خود کرده بود،در پی درک راز و رمز این برتری و اسـباب و...
امروزه، رویکرد غالب محققان حوزه تاریخ معاصر ایران درباره علل شکست انقلاب مشروطیت و تأسیس حکومت دیکتاتوری پهلوی اول، بر این تحلیل استوار است که به دنبال عدم تحقق آرمانهای مشروطه و گسترش هرج و مرج داخلی و دخالتهای خارجی، بسیاری از روشنفکران که تا آن زمان از دموکراسی و آزادی حمایت میکردند، نظر خویش را متوجه تشکیل حکومت مقتدر مرکزی، ولو از نوع استبدادی آن، نمودند. بر اساس نظر فوق، آن دسته...
سلطه مستقیم استعماری دهه‌هاست جای خود را به سلطه غیرمستقیم یا سلطه نرم داده است. آنچه را که ابرقدرت‌ها در گذشته از طریق نظامی و ظاهری خشونت‌بار به دنبالش بودند، اینک از طرق دیگر جستجو می‌کنند. با انقلاب اسلامی ایران، دوره هرگونه سلطه مستقیم و غیرمستقیم آمریکا و انگلستان و نظایر آنها در ایران به پایان رسید؛ اما مطامع و منافع و اهداف آنان همچنان بر جای است و از سوی سیاستگذاران این کشورها، دنبال می‌شود. در حقیقت جنگ رهایی از سلطه ابرقدرت‌ها همچنان باقی است؛ اما ابزار و شیوه آن فرق کرده است. اصلی‌‌ترین حربه استعمار پیر در این دوران، تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی است که در این تحقیق موارد متعددی از اقدامات رسانه‌ای آن آشکار می‌گردد.
میرزاتقی‌خان امیرکبیر، صدراعظم بزرگ عصر ناصری از رجال برجسته، آزادیخواه و اصلاح‌گر تاریخ معاصر ایران بود. امیرکبیر یکی از پایه‌های اصلی مبارزه با استعمار و استثمار در تاریخ معاصر ایران به شمار می‌آید. وی همواره سدی در مقابل مطامع دول روس و انگلیس بود و مانع از رسیدن آنان به اهداف شومشان میشد. بنابراین بررسی زوایای شخصیتی امیرکبیر و عملکرد او در برخورد با دول استعمارگر و نقش این...
عیارسنجی «ایده اصلاح تدریجی رژیم پهلوی به عنوان بدیل انقلاب اسلامی» چندی است که در زمره اولویت‌های صفحه تاریخ قرار گرفته است. در گفت‌وشنود پی آمده، استاد علی‌اکبر رنجبرکرمانی پژوهشگر تاریخ معاصر ایران به پیدا و پنهان طرح این منظر پرداخته است. امید آنکه محققان و عموم علاقه‌مندان را مفید و مقبول آید. آیا به اعتقاد شما، انقلاب اسلامی یک پدیده غیرقابل اجتناب بود و مثلاً امکان نداشت از...
در کودتای انگلیسی ۱۲۹۹ش که به تشکیل دولتی به ریاست سیدضیاءالدین طباطبایی یا همان تشکیل کابینه سیاه انجامید، فرماندهی عملیات را سرتیپ قزاق رضاخان میرپنج برعهده داشت. وی با راهبری سیاسی سیدضیاء، فوج قزاق تحت امر خود را از قزوین به تهران آورد و به بهانه دیرکرد مرک...
کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ نقطه آغاز عصر رضاخان بود؛ عصری که تا شهریور ۱۳۲۰ ادامه یافت. کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ در واقع پایان مشروطیت نیمبند و آغاز استبداد نوین و اختناق بود. طبیعی است که در چنان فضایی مطبوعاتی نیز جز تبلیغ و نشر افکار مورد حمایت دولت نقشی نمیتوانستند نداشته باشند. در این دوره آن دسته از مطبوعات نیز که به خود جرأت انتقاد از عملکرد حکومت میدادند، سانسور و توقیف میگردیدند. کم کم پرداختن به...
آشنایی با سیروس غنی سیروس غنی، متولد ۱۳۰۸ هجری شمسی، فرزند دکتر قاسم غنی است. دکتر قاسم غنی از رجال سیاسی- فرهنگی حکومت رضاشاه و محمدرضا شاه بود. او در حکومت رضاشاه نمایندۀ دورههای ۱۰-۱۱-۱۲-۱۳ مجلس شورای ملی بود و پس از شهریور ۱۳۲۰ نیز به سفارت و وزارت رسید و سرانجام در سال ۱۳۳۱ در آمریکا درگذشت. همدلی و همراهی دکتر غنی با سیاستهای فرهنگی حکومت رضاشاه و شعار باستانگرایی او باعث شد تا ایشان برای...
در طول تاریخ جهان، گردآوری سپاهیان منسجم در کنار تأمین تسلیحات مناسب جهت سازمان‌دهی امور دفاعی و فراهم ساختن مقدمات تهاجم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است؛ اما علاقة «محمدرضا شاه» به داشتن ارتشی قوی و مجهز به خاطر این تمایل تاریخی نبود؛ زیرا شاه همانند تمام حکومتگران قدرت‌طلب، از جمله پدرش1 که یک نظامی بود، تصور می‌کرد با اتکا به قدرت خارجی و توان نظامی- بدون اتکا به مردم-...
روزنامه تایمز در 20 آگوست 1921، مطلبی را از یک «گزارشگر ویژه در خاورمیانه» تحت عنوان «تنفر از انگلیس سراسر ایران را فرا گرفته است. مطبوعات ناراضی، به سر حد انفجار رسیده‌اند»، به چاپ رساند. بوتلر رایت بریده مربوط به این قسمت از روزنامه تایمز را ضمیمه نامه خود کرده و از «عدم محبوبیت بریتانیا در تهران خبر می‌دهد» و می‌افزاید: «نارضایتی مردم ایران از...
عباس سلیمی نمین (مجری کارشناس): برنامه را با دعوت از عزیزان در میزگرد آغاز می‌کنیم. آقای دکتر عبدالرضا هوشنگ مهدوی، جناب آقای مجتبی سلطانی، جناب آقای تفرشی، جناب آقای قاسم تبریزی و جناب آقای دکتر احمد نقیب‌زاده ابتدا از جناب آقای هوشنگ مهدوی خواهش می‌کنم بحث را آغاز کنند. عبدالرضا هوشنگ مهدوی: سخنرانیها خوب بود و مطالب جالبی داشت. همه ما استفاده کردیم. ولی بعضی جاها تندروی زیاد بود. یعنی...
: از زمانی که در 26 دی ماه 1357 محمدرضا پهلوی از ترس انقلاب مردم به مصر فرارکرد تا آنکه سرانجام در پنجم مردادماه 1359 در بیمارستانی در قاهره مُرد، از این شهر به آن شهر و از این کشور به آن کشور در حدود 554 روز دربه دری را در هشت مکان مختلف ، تجربه کرد. گویا او که خود عامل اصلی تبعید و جابجایی صدها مبارز طی 37 سال حکومتش بود؛ دست تقدیر الهی چنین مقدر کرد تا طمع تلخ تبعید و دلهره واضطراب را در سه سال...
روز 4 مرداد 1323 رضاشاه پهلوی سه سال پس از سرنگون شدن حکومتش، در تبعیدگاه خود ژوهانسبورگ ، در سن 66 سالگی درگذشت. ماه مرداد، ماه مرگ شاهان سلسله پهلوی است. رضاخان پهلوی در 4 مرداد 1323 و فرزندش محمدرضا در 5 مرداد 1359 چشم از جهان فروبستند. هر دو در دیار غربت و هر د و در ادامه یک رشته مسافرتهای اجباری و خارج از اراده خود جان سپردند. هر دو به هنگام خروج از کشور مطرود مردم خود بودند. هر دو به هنگام مرگ، بیمار...
