قم و انقلاب اسلامی
اشاره
«قم»، شهر قیام، و خاستگاه انقلاب اسلامی است. از مبدا قم بود که انقلاب شکل گرفت و ظرف یک سال به پیروزی رسید. قیام مردم قم در ۱۹ دی ۱۳۵۶ به عنوان نقطه آغازین حرکت عمومی مردم و شروع انقلاب اسلامی ایران شناخته می‌شود و راهپیمایی‌های عظیمی که به عنوان سوگواری در چهلمین روز شهدای قم در تبریز و سپس در یزد و در نقاط دیگر کشور به وقوع پیوست و انقلاب را سراسری ساخت، همه نشان دهنده استمرار راهی است که مردم قم آن را گشودند. در طول سالهای دهه ۱۳۴۰ که سالهای شکل‌گیری نهضت امام خمینی(ره) است، نقش مردم قم را برجسته و تعیین‌کننده می‌بینیم.
«گذرستان» حاضر به بررسی جایگاه قم در انقلاب اسلامی ایران پرداخته است.
براى ضبط تاریخ بسیار خلاصه و مختصر از حالات آیت‌اللّه مرحوم حاج آقا نوراللّه نجفى اصفهانى طاب ثراه را به عرض مى‌رسانم. معظم له برادر مرحوم آیت‌اللّه العظمى آقاى حاج شیخ محمدتقى نجفى مشهور به آقانجفى بودند که آن مرحوم ارشد و اعرف مجتهدین اصفهانى بودند و در اصفهان در تاریخ 1307 قمرى برابر 1267 شمسى ناصرالدین شاه قاجار قرارداد امتیاز تنباکو و توتون را با کمپانى رژى تالبوت و شرکا منعقد و...
روز 21 تیر 1333 کلنگ بنای مسجد اعظم قم توسط آیت‌الله بروجردی طی مراسمی به زمین زده شد. ساخت این مسجد عظیم 7 سال به طول انجامید و 8 میلیون تومان به پول آن زمان هزینه برداشت. مسجد اعظم یکی از قدیمی ترین، بزرگترین و بی گمان زیباترین بنای تاریخی ایران است که به دستور آیت الله العظمی حاج آقا حسین طباطبایی بروجردی درقم ساخته شد. این بنای زیبا همه روزه پذیرای جمعیت زیادی از زوار برای برپایی نماز می...
در توصیف گنبد مسجد اعظم قم مسجد اعظم که حقا اسمی با مسمی و اعظم مساجد عالم اسلامی است از ابنیه ایست که در ساختمان آن حسن منظر با متانت پیکر توأم گردید. این مسجد پرشکوه از آثار برجسته مرحوم آیت‌الله حاج آقا حسین بروجردی (طباطبائی)است که از سال 1367 قمری تا پایان عمر به ساختمان آن، با پشتکاری نمایان همت گماشت. مقصوره موسع و معظم آن را با آجر و گچ به سبک قدیم که قرن‌ها متروک شده بود بنیاد نهاد تا...
1. سیر تاریخى. دستکم هشت سال پیش از آنکه شیخ عبدالکریم حائرى در 1300ش حوزه علمیه قم را تأسیس کند، انتقال مرجعیت شیعه از عراق به ایران و تأسیس حوزه علمى منسجمى در قم یا مشهد را کسانى چون شیخاسداللّه ممقانى در ایران مطرح کرده بودند. در اواخر عصر قاجار و پیش از ورود حائرى به قم و اقدامات وى براى ارتقاى سطح حوزه علمیه قم، علماى ساکن قم که برخى از آنها از حیث علمى واجد مرتبه والایى بودند، کوششهایى در این جهت...
بعداز ظهر دوم فروردین مجلس سوگواری مدرسه فیضیه از سوی آیت الله گلپایگانی برگزار شد. عده زیادی از قشرهای مختلف در مجلس مزبور حاضر شدند. اطراف مدرسه و میدان آستانه از ماموران انتظامی موج می زد و مدرسه در محاصره آنان قرار داشت. صبح روز دوم فروردین ماشین های شرکت واحد، یکی پس از دیگری وارد قم شد و سرنشینان خود را پیاده کرد. کسی نمی دانست که سرنشینان آن چه کسانی هستند و روی چه غرض و انگیزه ای راهی قم شده...
پس از اینکه رضاخان پهلوی روحیه اسلام‌ستیزی خود را به نمایش گذارد، علمای دینی قم به فکر افتادند که حوزه شهر را تقویت کنند و در کنار پایتخت، مرکزی قوی برای تبیین و تبلیغ اسلام دائر کنند. رضاخان که پیش از به قدرت رسیدن در بازار تهران دسته عزاداری قزاقها را راه می‌انداخت، خود را مسلمانی تمام عیار معرفی کرده بود. مین رضاخان پس از به قدرت رسیدن، شمشیر از رو بست؛ روضه‌خوانی را ممنوع کرد؛ چادر...
آنچه در پی می‌آید، گزیده‌ای از بخش حوزه علمیه قم در این مقاله و نشان‌گر تاریخ و تحولات این کانون علم دینی در دوران معاصر است که با حذف جزئیات، ارجاعات و منابع، برای اولین‌بار پیش روی کاربران Khamenei.ir قرار می‌گیرد. گفتنی است چندی پیش دیدار هیئت امنای دانش‌نامه جهان اسلام با رهبر انقلاب در تهران انجام شد که به زودی شرحی از آن در همین پایگاه اطلاع‌رسانی منتشر خواهد شد. 1. سیر...
رحلت مرموز آیت الله سید مصطفی خمینی در آبان 1356 را می توان نقطه عطفی در نهضت اسلامی مردم ایران دانست. مجالس یادبود در سراسر کشور برگزار شد و در آن مراسم، تظاهرات گسترده علیه رژیم به پا شد. از این رو رژیم، تصمیم گرفت با توهین به ساحت حضرت امام خمینی، چهره ایشان را به عنوان رهبری نهضت مخدوش کند. در اواسط دی ماه 1356، پیک دربار، نامه ممهور به مهر دربار را به داریوش همایون، وزیر اطلاعات و جهانگردی داد. او نیز...
حاج حسین سلیمانی از بازاریان و مبارزان پیش از انقلاب، هم‌تبعیدی رهبری در جیرفت و یکی از خدام کنونی آستان قدس رضوی درباره ایام سوگواری محرم در قم در دهه 50 هجری شمسی چنین روایت می‌کند: در دهه اول محرم به سردستگی حاجی یدالله علیشاهی، با دانش‌آموزان مدرسه و خانواده‌‌هایشان برای نصب چادر و برپایی تکیه یزدی‌ها در قطعه زمینی، که از سالیانی دراز وقف عزاداری دهه‌‌های محرم و صفر بود،...
در روز ۱۰ اسفند ۱۳۵۷ امام خمینی بعد از ۱۵ سال به شهر قم بازگشت. در روز ۱۰ اسفند ۱۳۵۷ امام خمینی بعد از ۱۵ سال به شهر قم بازگشت. روزنامه کیهان در گزارشی که به این سفر اختصاص داده بود، نوشت: «شهر مقدس قم که از ۱۹ دی‌ماه سال گذشته نخستین جرقه انقلاب را برافروخت و کانون تظاهرات خونین شد، امروز زندگی تازه را آغاز می‌کند. شهری که از ۶ ماه پیش زندگی گذشته را کنار گذاشته و یکپارچه در خدمت انقلاب...
مدرسه فیضیه از نیمه نخست قرن 13 هجری قمری جایگزین مدرسه آستانه شد و به اعتبار متون معتبر تاریخی از میانه قرن 6 هجری قمری وجود داشته و در عصر صفوی تجدید شد. فیضیه نام مدرسه علمیه‌ای در قم و محلی برای تعلیم و تربیت طلاب علوم دینی است که به دلیل نقش و اهمیت آن در تحولات حوزه علمیه و انقلاب اسلامی، زایران و مسافران علاقه زیادی به بازدید از این مرکز دارند. بنای مدرسه 4 ایوانی است و 2 طبقه با 40 حجره...
پس از رحلت آیت‌الله العظمی بروجردی، شاه با ارسال پیامهای تسلیت برای مراجع نجف کوشیدتا پایگاه مرجعیت را از ایران به عراق منتقل کند.1 هدف این بود تا با تضعیف مرجعیت ایران، موانع اصلی پیشبرد برنامه‌های دولت در داخل کشور از میان برداشته شود. امام خمینی دو سال پس از رحلت آیت‌الله بروجردی به نقشه شاه برای حذف حوزه علمیه قم و کوبیدن مرجعیت ایران کردند. امام در این رابطه فرمودند: «... اینها از...
جشن غدیر در دارالعلم قم[1] حوزه علمیه قم مانند دانشگاه های دنیا ، دستگاه های عریض و طویل ندارد. عمارات چند طبقه، سالن مطالعه،لابراتوار آزمایش نداشته و اغلب محصلین آن صدها فرسنگ! از فامیل دور و در حجراتی اغلب مرطوب و تاریک مشغول تحصیل دانش می باشند. این محصلین هزینۀ زندگی کافی ندارند. هوای محیط برای آنها سازگار نیست. وسایل زندگی آنها منحصر به یک دست رختخواب و یک قطعه زیلو و یک چراغ طبخ می باشد. از...
مدرسه فیضیه از بناهای عهد صفویه است که در جنب صحن کهنه حرم مطهر حضرت معصومه (س) در قم بنا شده است. تاریخ بنای آن را سال 934 ﻫ.ق ذکر کرده‌اند و بنای فعلی آن پس از تخریب بنای قبل در سال 1213 ﻫ.ق ساخته شده است. به آن مدرسه فیضیه می‌گویند زیرا جناب ملا محسن فیض کاشانی (ره) از علمای بزرگ شیعی چندی در آن ساکن بوده (و یا در بنای آن نقش داشته است). مدرسه فیضیه تا قبل از عزیمت حضرت آیت‌الله العظمی حائری (ره) مؤسس...
گفت وگو با دکتر محمد جعفری هرندی دکتر محمد جعفری هرندی متولد 1318، تحصیلات حوزوی را تا دوره خارج با گرایش فقه و اصول در قم گذراند. در فاصله سالهای 1342 تا 1344 به طور همزمان در حوزه و دانشگاه، تحصیلات خود را ادامه داد. سپس به تهران آمد و ضمن ادامه تحصیل در تهران ارتباط مستمر خود با مراجع و علمای قم را حفظ کرد. وی به عنوان یک طلبه و شهروند قمی از نزدیک شاهد وقایع قم وحوزه علمیه به خصوص در سالهای پر...
روز سوم فروردین 1301 خورشیدی حوزه علمیه قم توسط آیت الله حاج شیخ‌عبدالکریم حائری یزدی تأسیس شد. قم از بزرگترین شهرهای مذهبی جهان تشیع به شمار می آید که از روزگاران نخست تولد تشیع در ایران به مرکزیت شیعه شهرت داشته و تا کنون نیز مرکزیت خود را در دانش و بینش اسلامی وتصمیم گیری درباره جریانات سیاسی و اجتماعی حفظ کرده است لذا تاریخ قم سابقه درخشانی در خصوص برپایی حوزه علمیه و پایگاه دینی مردم دارد...
تظاهرات خودجوش مردم در 15 خرداد 1342، به قدری گسترده، عمیق و توفنده برپا شد که دستگاههای اطلاعاتی، امنیتی و تبلیغاتی رژیم پهلوی را به سردرگمی و تناقض‌گویی واداشت. ارتشبد حسین فردوست، به عنوان عالی‌ترین مقام اطلاعاتی رژیم، در بازگویی خاطرات خود از قیام 15 خرداد، با تأکید برغافلگیری و دستپاچگی دستگاههای اطلاعاتی رژیم،از بی‌خبری و بهت‌زدگی آمریکاییها و انگلیسیها و...
آنچه در روزهای چهاردهم تا هفدهم خرداد 1354 در قم گذشت عصر روز 15 خرداد 1354، طلاب حوزه عـلمیه قـم بـه مناسبت سالگرد قیام خونین خرداد 1342 در مجلس یادبودی شرکت کردند که در مدرسه فیضیه تشکیل شده بـود.این مجلس، مبدل به تظاهرات گردید و شعارهایی چون:«درود بر خمینی»،«خمینی،خدانگهدار تـو/ بمیرد،بمیرد دشمن خـوانخوار تـو»در فضای مدرسه طنین افکند.مأموران ساواک و...
روز دوم فروردین ۱۳۴۲ در سالروز شهادت امام جعفر صادق(ع) نظامیان رژیم پهلوی به مدرسه فیضیه در قم حمله کردند که به کشته و زخمی شدن جمع زیادی از طلاب منجر شد. یورش نظامیان حکومت شاه به مدرسه فیضیه قم سرمنشا بسیاری از رخدادهای سیاسی در روند انقلاب است که برای کشف ریشه‌های آن باید حوادث سالهای ۱۳۴۰ به بعد را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهیم. پس از رحلت آیت‌الله العظمی بروجردی در فروردین...
: همزمان با سالروز قیام تاریخی مردم قم علیه رژیم پهلوی در نوزدهم دی‌ماه ۱۳۵۶، هزاران نفر از مردم این شهر، صبح روز چهارشنبه 19 دی ماه 1397 با حضور در حسینیه‌ی امام خمینی رحمه‌الله با رهبر انقلاب اسلامی دیدار کردند. در این دیدار حضرت آیت الله خامنه ای در بخشی از بیانات خود تحلیل تاریخی در باره قیام مردم قم ارائه کردند ، که در اینجا عینا نقل می شود : «....درهمه‌ی این سالهای...
پیش زمینه ها و شرایط جامعه و حکومت به هنگام وقوع قیام 19 دی در سالهای دهه 1350 کسی تصور نمی‌کرد که حکومت سلطنتی محمد رضا شاه پهلوی با پایه‌های محکم و اقتدار همه جانبه و درآمدهای سرشار و موقعیت برتر در منطقه و همچنین آسودگی خاطر از گزند نیروهای مخالف به دلیل سرکوب شدن آنها و ایجاد اختناق و فضای رعب و وحشت، دستخوش تغییر و تحول و انقلاب گردد. هرگونه ادعایی مبنی بر سقوط و براندازی رژیم توسط نیروهای...
روز هفدهم خرداد 1354 مأموران رژیم شاه با یورش به داخل مدرسه فیضیه قم به ضرب و جرح طلاب محبوس شده پرداختند و تعدادی از آنان را مجروح و تعدادی را نیز دستگیر کردند. پس از این واقعه مدرسه فیضیه نیز به مدت نامعلومی تعطیل شد. در روز پانزدهم خرداد 1354جمع کثیری از مردم برای زیارت به قم آمده بودند و مدرسه فیضیه مرکز تظاهرات شده بود که تا 16 خرداد ادامه یافت و آنگاه به محاصره نیروی پلیس و ساواک درآمد و آب و برق و رفت...
قیام 17 خرداد 1354 در حالی آغاز شد که رژیم شاه گمان می کرد ، سیاست های خشن و خونین و وحشیانه اش چنان ترسی بر دلها حاکم کرده است که هیچ کس جرات ابراز وجود ندارد. رژیم شاه هر سال در سالگرد قیام 15 خرداد ، همه عوامل امنیتی و انتظامی را در قم به حال آماده باش نگه می داشت تا از بروز هر حادثه ای جلوگیری کند. در سال 1354 از چند روز قبل از سالگرد قیام 15 خرداد ، همه عوامل امنیتی و انتظامی رژیم شاه به طور نهان و آشکار ،...
روحانیون اصولی پس از پیروزی بر اخباریون در اوایل دوره قاجار، گامهای بلندی در راستای انسجام درون گروهی برداشتند و اصلاحاتی در سلسله مراتب روحانی و دروس حوزوی ایجاد کردند و شکلی تکامل یافته تر از قبل به اوضاع حوزه های علمیه بخشیدند. انسجام درون گروهی روحانیت با داعیه سیاسی آنان نیز مقارن شد. این داعیه در جنبش رژی و نهضت مشروطه جنبه عینی تری یافت. با این همه، مواضع روحانیون سیاسی در قبال...
برای بررسی قیام 19 دی مردم قم بایستی اول فضای سیاسی – اجتماعی سال 56 و فضای کلی دهه 50 را مورد کنکاش قرار دهیم. بصورت خیلی مختصر می‌توان گفت؛ در دهۀ 50 رژیم شاه یکی از ثروتمندترین و قدرتمندترین کشورهای منطقه و دنیا بوده و از طرف دیگر، حمایت همه جانبۀ آمریکا پشتوانه این رژیم شاهنشاهی بوده است. به عنوان مثال «در سال 1356 درآمد نفتی ایران 7/20 میلیارد دلار بوده است».[1] ارتش مدرن 400000 نفری مسلح به...
حرکت‌های مردمی همواره سرآغاز جنبش‌های بزرگی بوده است که پایه‌های به ظاهر مستحکم حکومت‌های ظالم را به لرزه درآورده و وجود دستگاه طویل و نامشروع آنها را به نابودی کشانیده است؛ حکومت‌هایی که خود را وابسته و هم‌پا با مردم‌شان می‌دانند اما رعایت حقوق اصلی آنها برایشان هیچ اهمیتی ندارد. از این رو گذشت زمان فاصله میان آنها و مردم جامعه‌شان را روز به روز افزایش داده و به...
«اسناد قم در دوره پهلوی اول» از سوی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی منتشر شد و همزمان با همایش تاریخ مجلس رونمایی خواهد شد. از دیرباز تاکنون، ساختارهای سیاسی، وقایع سیاسی و زندگی و شرح حال نخبگان سیاسی دل مشغولی اصلی مورخان را تشکیل می داده است. گرایش های تاریخی رایج در ایران که محوریت مباحث تاریخی را در مسائل و وقایع سیاسی جستجو می کند، ریشه عمیق در سنت تاریخ نگاری این...
کتابخانه های آیت الله مرعشی نجفی، آستان مقدس حضرت معصومه(س)، فیضیه، حجتیه و مسجد اعظم از مهمترین و نخستین کتابخانه های حوزوی در این استان است ، دراین گزارش نگاهی کوتاه به این کتابخانه ها می شود. **کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی درقم ، یکی از مهمترین کتابخانه های کشور که به همت مرحوم آیت الله مرعشی نجفی از مراجع تقلید پایه گذاری شد. آیت الله مرعشی نجفی که به حق...
