رضاخان - فرهنگستان شاهنشاهی
اشاره
روز 12 خرداد 1314 در پی تشکیل نخستین جلسه رسمی فرهنگستان ایران با حضور 24 عضو، اولین «انجمن فرهنگستان ایران» تاسیس شد. پیش از این در 29 اردیبهشت همان سال اساسنامه فرهنگستان ایران به تصویب هیأت دولت رسیده بود. ریاست اولین «انجمن فرهنگستان ایران» که در مدرسه عالی حقوق تشکیل شد، با محمدعلی فروغی بود. ایجاد فرهنگستان از جمله اقدامات رضاخان پهلوی برای تغییر فرهنگ بومی مردم بود. تهی ساختن ادبیات کشور از کلمات و لغات اصیل فارسی، سوق دادن جامعه به سوی باستان‌گرایی، تبلیغ الگوهای فرهنگی غرب، و..... از جمله اهداف و مقاصد رضاخان در عرصه فرهنگی کشور بود.
«گذرستان» حاضر به بررسی علل تشکیل فرهنگستان در دوره رضاشاه و اهداف و مقاصدی که از تاسیس آن دنبال می‌شد، پرداخته است.
ایجاد دگرگونی در زبان فارسی از نکات مهمی بود که از پیش ازمشروطه مورد توجه منورالفکران بود. در این زمینه برخی از افراط‌گرایان خواستار تغییر خط بودند. پس از مشروطه با توجه به تشدید افکار ناسیونالیستی، توجه خاصی به فارسی سره شد و روزنامه‌هایی مثل ایران‌نو چند ستون خود را به این شیوه می‌نوشت. در سال 1303 که تغییر سازمان ارتش در دستور کار رضاخان قرار داشت، وضع واژههای جدید مورد توجه قرار...
روز 21 اردیبهشت 1317 به فاصله دو هفته پس از تعطیل شدن «فرهنگستان ایران» به دستور رضاشاه فرهنگستان جدیدی به ریاست وزیر فرهنگ و 24 عضو ثابت با هدف پالایش زبان فارسی از سایر زبانها تأسیس شد از جمله مؤسسات بی‌فایدة مملکت، که اسمی بی مسمی، و وجودی بدتر از عدم صرف است، فرهنگستان ایران است. فرهنگستان ایران در حدود بیست سال پیش تشکیل شد و چون در آن موقع، وطن‌خواهان مصنوعی که هیچ‌گونه...
روز 12 خرداد 1314 در پی تشکیل نخستین جلسه رسمی فرهنگستان ایران با حضور 24 عضو ، اولین «انجمن فرهنگستان ایران» تاسیس شد. پیش از این در 29 اردیبهشت همان سال اساسنامه فرهنگستان ایران به تصویب هیأت دولت رسیده بود. ریاست اولین «انجمن فرهنگستان ایران» که در مدرسه عالی حقوق تشکیل شد ، با محمدعلی فروغی بود.(1) این جلسه متعاقب تصویب اساسنامه 16 ماده ای انجمن فرهنگستان در هیات دولت (29 اردیبهشت 1314)...
تأسیس فرهنگستان انعکاس عملی سیاست ایران‌گرایی این دوره است. ضرورت ایجاد وحدت ملی و مقابله با تشتت اجتماعی زمینه ظهور چنین سازمانی را فراهم آورد. در نزد متجددان وجود زبانها و لهجه‌های اقوام مختلف مانع جدی نظام متمرکز و واحد ملی در ایران بود که امحای این زبانها و لهجه‌ها در کنار ادغام بیولوژیک اقوام، به‌زعم آنها خود سبب‌ساز وحدت ملی می‌شد. از سوی دیگر، از نظر آنها زبان قدیم مانع جدی تجدد مطلوب...
در زمان رضاشاه مؤسسه‌ای به نام فرهنگستان جهت وضع واژههای جدید و رایج ساختن آنها میان مردم بوجود آمد. ـ‌چهارم اردیبهشت 1314 ـ تردیدی نیست که به علت پیشرفتهای سریع انسان در زمینه‌های علوم و تکنولوژی، وجود چنین مؤسسه‌ای برای هر کشوری ضروری است. متأسفانه فضل‌فروشان کم مایه در این مؤسسه جای گرفتند و قبل از هرچیز به دشمنی با زبان عربی پرداختند و سعی کردند که واژههای نامأنوس را جایگزین...
روز 22 اردیبهشت 1309 محمدعلی فروغی وزیر اقتصاد وقت ایران، وزیر امور خارجه ایران شد. فروغی یکی از اعضای برجسته فراماسونری و جزء اولین و مؤثرترین عناصر تهاجم فرهنگی غرب به ایران در عصر پهلوی بود. محمد علی فروغی در سال 1254شمسی در تهران متولد شد. پدرش محمدحسین ـ ذکاءالملک ـ از ادیبان، شعرا و دانشمندان عصر ناصرالدین شاه قاجار بود . گفته می شود جد اعلای این خانواده از یهودیان بغداد بود که برای تجارت به...
درباره نوسازی رضا خان در ایران چه در دوران حکومت پنجاه ساله پهلوی ها و چه در بعد از پیروزی انقلاب اسلامی از سوی سلطنت طلبان روایت های متناقض همراه با جعل وقایع تاریخی در بین اذهان عمومی منتشرشده و می شود. جا دارد باردیگر تاریخ دوره پهلوی ها باز خوانی شود. آیا می دانید : ۱- نود سال قبل از رضاشاه ، عباس میرزا به تشکیل ارتش نوین و تولید سلاح مدرن اقدام کرد ۲- هفتاد سال قبل از کودتای رضاشاه ،...
روز پنجم تیر 1350 دکتر احمد متین دفتری سناتور وقت و نخست وزیر سابق، در 73 سالگی در تهران درگذشت. وی از رجال گوش به فرمان دوره رضاخان بود. وی در 1306 وارد فعالیت اقتصادی در دادگستری شد و مراحل پیشرفت را پیمود و در پست های مختلف قرار گرفت، تا اینکه از 1315 تا 1318 به وزارت رسید و در آبان 1318 به نخست وزیری رسید. وی جوان ترین نخست وزیر رضاخان بود که در اجرای دستورات این دیکتاتور سر از پا نمی شناخت و لحظه ای...
با استقرار و سلطه دولت کودتایی و وابسته رضاخان در سوم اسفند 1299 سیاست‌ها و برنامه‌های جدیدی در راستای استراتژی استعمار غرب به اجرا درآمد. بر اساس شناخت و اهداف بلندمدت سلطة بریتانیا در منطقه خاورمیانه، به ویژه ایران، اسلام مهمترین تهدید برای منافع آنها بود. از این رو حذف اسلام از صحنة سیاسی و فرهنگی از اصول استراتژیک سلطة انگلیس بر منطقه قرار گرفت. ترویج و انتشار تفکر ملی‌گرایی و به...
: در بستر و روند تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی جدیدی که در عصر قاجاریه در ساختار سنتی جامعه ایران به وجود آمد، شکل گیری و پیدایش روشنفکران جدید از مهمترین رویدادها در تاریخ، فرهنگ و جامعه ایران است . این طبقه شکل گرفته نقش مؤثر خود را تا حال نیز ادامه دادند. شناخت و نقد و بررسی افکار و نقش روشنفکران ایران از آن رو اهمیت دارد که ماهیت و مبانی واکنش و مواضع مهم ترین نمایندگان تعقل جدید سیاسی،...
حکومت در سال 1317ه . ش دست به اقدامات گسترده‌تری در عرصه‌های مختلف فرهنگ، سیاست، اجتماع و اقتصاد می‌زند. تأسیس هنرستان هنرپیشگی، سازمان پرورش افکار، تأسیس سازمان پیشاهنگی، شیر و خورشید سرخ ایران و کانون بانوان ایران از جمله اقدامات فرهنگی این دوره است. در بین این مجموعه، تأسیس سازمان پرورش افکار مهم‌تر به نظر می‌رسد. این سازمان از نهادهای تأثیرگذار اجتماعی این دوره و دنباله نهاد...
برای بررسی ابعاد سیاست فرهنگی این دوره و گفتمان حاکم سیاسی، قبلاً لازم است که ویژگیهای ساخت قدرت در رژیم شاه مورد بررسی قرار گیرد . تبلور این خصائص را می‌توان در عرصه‌های فرهنگ و اجتماع این دوره مشاهده کرد. بحث درباره رابطه دولت با فرد و، به تعبیر مارکس، دولت با طبقات اجتماعی موضوع جامعه‌شناسی سیاسی است، گرچه در جامعه شناسی سیاسی برخی نه به دنبال این رابطه بلکه در پی فهم مسائل دیگر اجتماع...
آغاز جنگ جهانی اول، پایانی بر سلطنت قاجار و بستری برای شکلگیری «پهلویسم» بود. عناصر و مؤلفه‌های اساسی گفتمان پهلویستی عبارت بودند از: 1. شوونیسم (ناسیونالیسم افراطی ایران)؛ 2. شبه مدرنیسم (غرابگرایی) و یا به تعبیر دیگر مدرنیسم کاذب؛ 3. سکولاریزم. با استقرار رضاخان بر مسند حکومت، پروژه کلاسیک تجدد ایرانی شکل گرفت و دولت مطلقة شبه مدرن تکوین یافت. دولت مطلقه‌ای که مهمترین...
فروردین 1300 بود و خبرها از برقراری جلسه‌ای میان رضاخان رئیس‌الوزرا و اعضای یک جمعیت به نام «ایران جوان» حکایت می‌کرد. ایران جوان گروهی از روشنفکرانِ تحصیل‌کرده در فرنگ بودند که در برهه‌ای تلاش شد در صحنه سیاسی ایران، نقش حزب «خلق» ترکیه را بازی کنند. انجمن ایران جوان، یکی از گروه‌هایی است که با هدفِ جبرانِ عقب‌ماندگی‌هایِ ایران در سال‌های پایانی دوران قاجار، توسط...
در ۱۲ آذر ۱۳۰۹ نام شهرهای دزدآب، نَصرَت‌آباد و استراباد رسما به زاهدان، زابل و گرگان تغییر کرد. در یادداشتی که پیش رو دارید به بررسی تغییر اسامی این سه شهر و برخی از دیگر اماکن ایران در دورۀ پهلوی اول و اهداف حکومت رضاشاه از این تغییرات پرداخته شده است. رضاشاه در ۱۲ آذرماه ۱۳۰۹ دستور داد تا نام برخی از شهرهای ایران تغییر کند. البته تغییر نام اماکن جغرافیایی پیش از آن نیز در زمان پهلوی اتفاق...
گرچه به لحاظ بررسیهای تاریخی، دوره رضاشاه از عصر قبل خود فاصله گرفته به صورت مجرد مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد، با این حال، در جریان مطالعه حوزه‌های فرهنگ و سیاست، ارتباط تنگاتنگی بین این دو دوره مشاهده می‌کنیم. برخلاف آنچه که برخی آن را در انقطاع کامل با دوره قبل ترسیم می‌نمایند، مطالعه این دو حوزه حکایت از آن دارد که ریشه مسائل سیاسی ـ فرهنگی دوره مورد نظر را باید در عصر مشروطیت شناسایی...
تأسیس فرهنگستان انعکاس عملى سیاست ایران‌گرایى این دوره است. ضرورت ایجاد وحدت ملى و مقابله با تشتت اجتماعى زمینه ظهور چنین سازمانى را فراهم آورد. در نزد متجددان وجود زبانها و لهجه‌هاى اقوام مختلف مانع جدى نظام متمرکز و واحد ملى در ایران بود که امحاى این زبانها و لهجه‌ها در کنار ادغام بیولوژیک اقوام، به‌زعم آنها خود سبب‌ساز وحدت ملى مى‌شد. از سوى دیگر، از نظر آنها زبان...
به طور کلی، فرهنگستان های زبان، محصول رشد و تکامل اندیشه‌های ملی‌گرایانه و شکل گیری دولت نوین در اروپا، طی سده های هیجدهم و نوزدهم میلادی و پیدایش و حاکم شدن مقولة «زبان ملی» است. در واقع با شکل-گیری مقوله های ملت و کشور و دولت نوین در اروپای آن عهد، مفاهیمی نظیر زبان ملی، سرود ملی، پرچم ملی و مانند این‌ها در سپهر سیاست و فرهنگ ملت ها و کشورهای نوین اروپا پدید آمد که در نتیجة آن،...
زمان رضاشاه، مؤسسه ای به نام فرهنگستان( 1 ) جهت وضع واژه های جدید و رایج ساختن آنها میان مردم به وجود آمد. تردیدی نیست که به علت پیشرفت های سریع در عرصه های مختلف به ویژه نفوذ و گسترش واژگان بیگانه در زبان فارسی، وجود چنین مؤسسه ای نه تنها لازم که واجب نیز می نمود، اما متأسفانه شماری افراد کم مایه در میان برخی صاحبان فضل در نخستین فرهنگستان ایران جای گرفتند و قبل از هر چیز به دشمنی با زبان عربی...
گرچه ادبیات این دوره از بار سیاسی کمتری برخوردار بود، با این حال، یک مسئله سیاسی همچنان سرلوحه فعالیتهای ادبای وقت بود و آن ناسیونالیسم باستانگرا بود. وجه اختلاف این ناسیونالیسم با ناسیونالیسم دوره قبل جنبه فرهنگی آن بود که آن را با ناسیونالیسم سیاسی قبل متفاوت می‌ساخت، ناسیونالیسمی که به عنوان ایدئولوژی رژیم جهت ایجاد اقتدار و مشروعیت سیاسی از آن بهره گرفته می‌شد. چنین ایدئولوژی‌ای در...
