دکتر محمد مصدق
اشاره
دکتر محمد مصدق از جمله سیاستمدارانی است که در سه دوره قاجار، پهلوی اول و پهلوی دوم صاحب منصب بود. او طی این مدت دارای مناصبی چون استانداری، وزارت، وکالت و نخست وزیری بود. وی به کمک موثر آیت‌الله کاشانی توانست قانون ملی شدن صنعت نفت را به تصویب مجلسین شورا و سنا برساند. یکبار بر اثر اختلاف با شاه بر سر تصدی وزارت دفاع استعفا داد ولی شاه مجبور شد او را در پی یک هرج و مرج در دوره احمد قوام، مجدداً به نخست‌وزیری برساند. مصدق در این مقطع سرمست از قدرت خود، از آیت‌الله کاشانی نیز فاصله گرفت و همین امر به موفقیت کودتایی که دولت وی را ساقط کرد کمک نمود.
«گذرستان» حاضر شرح زندگی و زمانه دکتر محمد مصدق است.
ایران در دوره نخست‌وزیری محمد مصدق، یکی از چالش برانگیزترین و پُرهیاهوترین ادوار سیاسی تاریخ معاصر خود را سپری نمود. جدای از رویکرد اقتصادی و همچنین سیاست خارجی متفاوت نسبت به دولتهای سابق، مصدق سعی نمود در عرصه داخلی هم از استبداد حاکم بر فضای سیاسی ایران بکاهد. در همین راستا بود که در دوره زمامداری او، مطبوعات زیادی از همه طیفهای سیاسی، اعم از ملی‌گرایان لیبرال و سوسیال، سلطنت‌طلب،...
ریاست بر ارتش و وزارت جنگ از جمله موارد مورد اختلاف محمدرضا پهلوی و نخست‌وزیر وقت، محمد مصدق، بود که نهایتا قیام 30 تیر 1331 را رقم زد. دلیل اصرار محمدرضا پهلوی بر حفظ ریاست بر وزارت جنگ چه بود؟ یکی از مسائلی که در عالم سیاست از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است نقش زور در این عرصه از زیست انسان می‌باشد؛ نیرویی که توان تأثیرگذاری و جهت‌دهی به بسیاری از تحولات را برخوردار می‌باشد. نقش این...
سه گام متفاوت آمریکا در برابر ملی شدن صنعت نفت ایران؛ برخورد آمریکا با داستان ملی شدن صنعت نفت ایران و به‌ویژه با مصدق از سه مرحله عبور کرد. این برخورد در مرحله نخست، در ایران و جهان به حمایت از مصدق و آرمان‌های استقلال‌خواهان مردم ایران دربرابر انگلستان تعبیر شد، اما آیا میتوان حمایت‌های آمریکا را ناشی از نگرش‌های خیرخواهانه و مردم‌سالارانه آمریکایی‌ها تلقی کرد و...
نزدیک به هفت دهه از روزی می‌گذرد که رادیو تهران قطع شد و ناگهان شخصی پشت میکروفون فریاد زد "دولت مصدق سقوط کرد!" کودتایی که با برنامه آمریکا و برخی عوامل داخلی وابسته به دربار پهلوی شکل گرفته بود تا نتیجه سال‌ها مبارزه ملتی مظلوم برای ملی کردن نفت را از بین ببرد. هرچند در طول 40 سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، صحبت‌های فراوانی درباره این کودتا شده است اما بازخوانی دوباره آن و یادآوری...
برای آشنایی مختصر پیرامون وضعیت روابط ایران با اسرائیل در آغاز سال 1330،باید کمی به عقب بازگشت . پس از اعلام استقلال اسرائیل و شروع جنگ در فلسطین، حرکت مهاجرین یهودی از کشورهای منطقه به سوی اسرائیل آغاز شد. در این میان، ایران به عنوان کشوری که دارای سیاست مدارا و تسامح( در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه) بود، هدف اولیه ی مهاجرینی قرار گرفت که از کشور خود به اسرائیل نمی توانستند به طور مستقیم سفر نمایند،...
اگر در روز ۳۰ تیر، فردی با قدرت رهبری و اعتقاد راسخ به حفظ دستاوردهای نهضت ملی و احراز استقلال سیاسی و اقتصادی کشور و عاری از نقاط ضعف خصلتی محمد مصدق، انتخاب می‌شد، قطعاً نهضت با مشکلات بعدی که سرانجام به محو کامل دستاوردهای آن منجر شد، مواجه نمی‌گردید. در نیم قرن گذشته، تاریخ‌پژوهان و نیز عناصر و جریاناتی با دیدگاه‌های متفاوت و گاه متضاد، در تحلیل و تفسیراین رویداد،...
: با گذشت شصت وچهار سال، کماکان در بعضی نوشته‌ها مشاهده می‌شود که شادروان دکتر محمد مصدق با رد پیشنهاد بانک بین‌المللی بزرگترین خطای دوران زمامداری‌اش را مرتکب شده. آغازگر این دیدگاه نویسنده‌ی کتاب “استبداد، دموکراسی و نهضت ملی – دکتر همایون کاتوزیان” است که برای توضیح دلایل خود به نوشته‌های حسین مکی که بعداً از مخالفین دکتر مصدق شد استناد کرده و به اظهارات و دلائل...
برخی از مخالفان دکتر مصدق قانون امنیت اجتماعی او را که با استفاده از لایحه اختیارات شش ماهه‌اش از مجلس شورای ملی تهیه و تصویب نمود به عنوان ای برای تشکیل ساواک در بیش از چهار سال بعد ارزیابی کرده‌اند. قانون مذکور که شامل 9 ماده و چند تبصره است در اول آبان 1331 از سوی دکتر مصدق تهیه شد و مقرر می‌داشت تا سه ماه آتی ضمانت اجرایی خواهد داشت. تردیدی نیست که اقدام مصدق در اخذ اختیار...
فقیدسعید، مرحوم حسن گرامی همسرِ نواده دختری آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی بود که در وقایع گوناگون نهضت ملی، حضوری نمایان و فعال داشت. اساسا نام «خانه گرامی»به لحاظ حضور مکرر آیت الله کاشانی در آن در فرازهایی مهم از تاریخ این جنبش از جمله قیام 30 تیر، عنوان آشنایی است که میتوان در بسیاری از مطبوعات آن دوره، از آن سراغ گرفت. آنچه پیش روی شماست شمه ای از خاطرات آن مرحوم درباره نحوه تعامل دکتر...
خانم دکتر «ویدا همراز» عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما و پژوهشگر تاریخ و رسانه هستند. کتابی از ایشان تحت عنوان «بررسی اهداف و عملکرد اصل چهار ترومن، هیئت عملیات اقتصادی آمریکا در ایران» تهیه شده که توسط مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، منتشر شده است. خانم دکتر! اصل چهار ترومن چه بود و چه نقشی در تاریخ ایران ایفا کرد؟ پیش از شروع اصل بحث باید بگویم که مفهوم دیپلماسی...
کودتای 28 مرداد آزمونی برای اعتماد به قدرت‌های بزرگ بود. وقوع کودتا نشان داد که تنها راه دوام استقلال کشوری چون ایران، رویارویی با استعمار و تکیه بر قدرت داخلی است. مصدق اگرچه برای مدتی در مقابل تحریم‌ها ایستاد و با تکیه بر اقتصاد داخلی، کشور را اداره نمود، اما امیدوارانه به آمریکا نگریست. از این رو، زمانی که منافع انگلستان و آمریکا به هم گره خورد و شائبه‌ی ایجاد خلل در آن پیش آمد، کودتا به...
محمد مصدق، در 25 تیر 1331 شمسی، به علت استنکاف شاه از اعطای وزارت جنگ به وی، از سمت نخست‌وزیری کناره‌گیری کرد و نهضت ملی‌شدن نفت وارد مرحله تازه‌ای از حرکت خود شد. عده قابل توجهی معتقدند که مصدق، چندان هم نسبت به ترک نخست وزیری بی‌میل نبود. از نظر این گروه، این رفتن، یک رفتن قهرمانانه و آبرومندانه برای او به‌شمار می‌آمد و میتوان نتیجه گرفت که مصدق از وقوع قیام سی تیر هم چندان خشنود...
امروز سالروز قیام تاریخی 30 تیر به رهبری آیت‌الله کاشانی است. قیام تاریخی 30 تیر 1331 یک نقطه عطف در تاریخ مبارزات ملت در نهضت ملی شدن نفت محسوب می‌شود. روزی که روحانیت و نیروهای ملی قدرت خود را به رخ استبداد داخلی و استعمار خارجی کشیدند. مجلس هفدهم، روز 22 تیر 1331 به نخست‌وزیری مجدد مصدق رای اعتماد داد. اما سه روز بعد یعنی در 25 تیر 1331 در حالی‌که همه جا بحث از معرفی دولت و اعضای کابینه بود، او...
آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی، مرکز ثقل اتصال مردم و نهضت ملی شدن نفت و یکی از پایه‌های اصلی این حرکت عظیم ملی بود. او که دارای یک پیشینه غنی و ارزشمند انقلابی و ضداستعماری بود، با بهر‌ه‌گیری از این تجارب چندین و چند ساله، پای در عرصه پر خطر ملی شدن نفت گذاشت تا رسالت خود مبنی بر کوتاه کردن دست انگلیس از منابع و ثروت‌های خدادادی مملکت را به انجام رسانده باشد. با اینکه نهال نوپا و...
نهضت ملی شدن صنعت نفت، نمونه‌ای از جنبش‌های ضداستعماری ملت ایران بود که توانست مراحل بالایی از موفقیت را به شکلی خیره‌کننده طی کند. با این همه، این صعود ناگهانی و شتابان، سقوطی عجیب‌تر و ناگهانی‌تر در پی داشت که تا همین حالا هم ذهن بسیاری از اندیشمندان تاریخ معاصر را درگیر خود کرده است. محمدرضا کائینی، پژوهشگر تاریخ، در ادامه پرونده ملی شدن صنعت نفت، درباره علل سقوط نهضت ملی با محجوریت...
: متن پیش رو سخنرانی شهید رجایی، نخست‌وزیر وقت، در تاریخ 14 اسفند 1359 می‌باشد، که به نقل از روزنامه اطلاعات تقدیم حضورتان می‌گردد. *** - در دوران مبارزه ملی اولاً شعارها تنها به ملی شدن صنعت نفت محدود می‌شد و ثانیاً مردم فکر می‌کردند تنها دشمن ما انگلیس است و این بینش تا حدود زیادی از نقص در تشخیص دشمن و خواسته‌های مردم برخوردار بود - مردم ما وقتی در زمان مصدق کم کم رهبران سیاسی...
در روز ۲۹ آذر ۱۳۳۲ دکتر مصدق پیشنهاد عفو ملوکانه را، قاطعانه نپذیرفت. ریاست دادگاه نظامی: به فرموده ،به‌پاس خدمات آقای دکتر محمد مصدق در سال اول نخست وزیری خود در امر ملی شدن صنعت نفت که خواسته عموم ملت ایران است و مورد تایید و پشتیبانی ذات ملوکانه بوده و می باشد، آنچه نسبت به معظم له گذشته است، صرفنظر فرموده اند. وزیر دربار- حسین علا رئیس دادگاه پس از قرائت مرقومه وزارت دربار...
1- آغاز زندگی وجوانی محمد مصدق در سال ۱۲۶۱ هجری شمسی در تهران[1] بدنیا آمد. پدرش میرزا هدایت‌الله آشتیانی معروف به «وزیر دفتر» از بزرگمردان دوره ناصری و مادرش ملک تاج خانم (نجم السلطنه) فرزند عبدالمجید میرزا فرمانفرما و نوه عباس میرزا ولیعهد قاجار و نایب‌السلطنه ایران بود. در سال ۱۲۷۸دائی مصدق (عبدالحسین میرزا فرمانفرما)درحالیکه محمد مصدق ۱۷ سال بیشتر نداشت با بقیه افراد فامیل مادری...
روز 27 مرداد، آیت الله کاشانی طی نامه‌ای به دکتر مصدق او را از شرایط جدیدی که کودتاچیان تدارک دیده بودند، مطلع ساخت و از او خواست که با همکاری با او تصمیمات لازم برای جلوگیری از کودتا را تدارک ببیند. هر چند دوستان دکتر مصدق بسیار کوشیدند که در صحت نامه تردید ایجاد کنند تا به نحوی بار مسئولیت...
دکتر محمد مصدق نخست‌وزیر سال‌های 1330 تا 1332 (هشتم اردیبهشت سال 1330 تا صبح بیست و پنجم مرداد سال 1332) در بیشتر نطق‌‌ها و نوشته‌های‌اش خود را مظلوم دوران سلطنت رضاشاه و محمدرضاشاه پهلوی می‌داند.برای بررسی این موضوع که آیا واقعاً دکتر مصدق در آن دوران مظلوم واقع شده یا مظلوم‌نمایی می‌کرده، برخی از نوشته‌های ایشان را که به این مسئله مربوط می‌شود مرور می‌کنیم. مصدق قبل...
فضل‌الله زاهدی سال 1272 در شروین همدان متولد شد. او فرزند ابوالحسن بصیر دیوان از ملاکان همدان بود ولذا ، برای فضل‌الله املاک زیادی به ارث گذارد. فضل‌الله بعد از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه در مدارس مظفری و آلیانس، سال 1294 وارد مدرسه افسری قزاق شد و در سال 1295 با درجه ستوان سومی فارغ‌التحصیل شد و در اردیبهشت 1297 به درجه سروانی رسید. وی در واقعه جنگل و سرکوب آن توسط قوای رضا خان نقش داشت...
چند ماه قبل از وقوع کودتا اسدالله علم به دستور مصدق به بیرجند تبعید شده بود. در این دوره چند ماهه تا سقوط مصدق اسدالله علم با بهره گیری از کمک طرفداران محلی خود اقدامات گسترده ای را علیه دولت مصدق و طرفداران و کارگزاران وی در بخشهای شرقی کشور ترتیب داد. از هنگام تبعید، اسدالله علم از برخی امکانات پیشین محروم شده بود. از جمله اینکه صرف دور بودن از مرکز کشور او را از دسترسی مستقیم به عاملان اصلی...
اسدالله علم (1299 ـ 1357 ش) بعد از سقوط کابینه رزم‌آرا در حالی که از سوی شاه به سرپرستی املاک و مستغلات پهلوی منصوب شده بود، به دنبال تشنجاتی که بین دربار و حکومت ملی دکتر مصدق پیش آمد، همواره در کنار شاه باقی ماند و از هرگونه تلاش جهت سقوط دکتر مصدق از نخست‌وزیری باز نایستاد. علم در دوران چند روزه دولت قوام‌السلطنه، که به دنبال استعفای مصدق‌در 25 تیر 1331/1952م پیش آمد، قوام‌ا...
رژیم شاه پیش از اشغال فلسطین در مهاجرت جهودها به آن سرزمین همکاری نزدیک و تنگاتنگی با «آژانس یهود» داشت. وقتی فلسطین اشغال شد، رژیم صهیونیستی اعلام موجودیت کرد، رژیم شاه پس از ترکیه دومین کشور اسلامی بودکه بی‌درنگ آن رژیم نامشروع را به رسمیت شناخت و با «اسرائیل» داد و ستد همه‌جانبه برقرار کرد. ملت ایران در برابر این خیانت رژیم شاه سخت به خشم آمدند، به ویژه آنگاه که دریافتند دولت...
