انگلیس - قرارداد 1919
اشاره
پس از خاتمه جنگ اول جهانی، انگلیسیها برای تثبیت نفوذ خود در ایران، در شرایطی که سلسله قاجار در آستانه انقراض قرار داشت، در مرداد 1298 قراردادی با نخست وزیر وقت ایران ـ وثوق الدوله ـ امضاء کردند. به موجب این قرارداد کلیه تشکیلات نظامی ومالی ایران تحت نظارت انگلیسیها قرار می‌گرفت و امتیاز راه‌آهن و راه‌های شوسه ایران نیز به آنها واگذار می‌شد. قرارداد مزبور که ایران را عملاً تحت الحمایه انگلستان قرار می‌داد با مخالفت شدید افکار عمومی مواجه شد و به تصویب مجلس نرسید. چهره‌هایی چون مرحوم سید حسن مدرس نقش مهمی در افشای ابعاد این معاهده ایفا کردند. وثوق الدوله با فشار افکار عمومی در ماه تیر 1299 استعفا داد و مشیرالدوله ـ جانشین وی ـ قرارداد را لغو و عذر مستشاران انگلیسی را خواست.
«گذرستان» حاضر شرحی بر قرارداد مذکور است و چگونگی تصویب و لغو آن را بررسی کرده است.
پس از خاتمه جنگ اول جهانی، انگلستان ـ یکی از فاتحین این جنگ ـ قدرت مسلط خارجی در ایران به شمار می‌آمد. زیرا نه تنها نیروهای عثمانی و حامیان آلمانی آنها شکست خورده و از خاورمیانه بیرون رانده شده بودند، بلکه روسیه هم به علت بروز انقلاب بلشویکی دچار آشفتگی و جنگ داخلی بود. بر این اساس انگلیسیها نیروهای خود را تا شمال ایران پیش رانده و از طریق مرزهای جنوبی روسیه به نیروهای مخالف رژیم کمونیستی...
قرارداد 1919 یک سال بعد از روی کار آمدن کابینه میرزا حسن وثوق الدوله که از طرفداران جدی و واقعی انگلیسی ها و غلام حلقه به گوش آنان بود، بین دولت ایران و انگلیس منعقد گردید. وثوق الدوله از مخالفان سرسخت نهضت جنگل به شمار می رفت. او مردان جنگل را که نسبت به سیاست های انگلیسی ها خوش بین نبودند، تحت فشار قرار داد. «سردار معظم خراسانی» (عبدالحسین تیمورتاش) را که مردی لاابالی، خوش گذران، جاه طلب و...
روسیه و انگلستان در دوره قاجاریه ، به‌دلیل ضعف دولت‌های مرکزی بر مناطق شمالی و جنوبی ایران تسلط کامل داشتند و از این طریق امتیازات زیادی به‌دست آوردند. بعد از انقلاب مشروطه، این دوکشور استعمارگر با عقد قرارداد ۱۹۰۷ ایران را به‌طور رسمی بین خود تقسیم کردند. اما نکته مهم تاریخی این بود که با پیروزی انقلاب بلشویکها در۱۹۱۷ میلادی، نیروهای تزاری برای بازگشت به روسیه، ایران را ترک کردند...
در دوران معاصر ایران، نظر به موقعیت استراتژیک فوق‌العاده و دارا بودن ذخایر عظیم زیر زمینی، در سیاست خارجی انگلستان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است. انگلیسیها ایران را به مثابه دروازه‌ای تلقی می‌کردند که اگر مورد حراست قرار نگیرد، مستعمره زرخیزشان، هندوستان، به خطر خواهد افتاد. علاوه بر این، منابع عظیم زیر زمینی، بویژه ذخایر نفت جنوب بر اهمیت ایران در سیاست‌های استعماری...
جان لارنس کالدول وزیر مختار وقت آمریکا در ایران در 10 آوریل 1920 در نامه ای به وزارت خارجه کشورش راجع به بازگشت احتمالی احمد شاه قاجار از سفر اروپائیش چنین گزارش می‌کند: «اعلی‌حضرت شاهنشاه، همچنان در حال سیاحت اروپا است و اخیراً از طرف شاه ایتالیا رسماً دعوت شده است. انتظار می‌رود که وی در ماه می یا ژوئن به ایران بازگردد.» سر کنسول آمریکا هایتزر نیز در مورد حضور شاه در بغداد چنین...
در میان اوراق مستشار الدوله ورقه‌ای دیده می‌شود که نام برده بر آن قطعه شعری در جواب شعر وثوق الدوله نوشته و بر صدر آن توضیحی چنین داده است: « وثوق الدوله پس از بستن قرارداد منحوس که ایران را تحت حمایت انگلیس می گذاشت به انگلستان فرار کرد. در آنجا منظومه‌ای در شکایت از روزگار گفته است. چند بیت آن منظومه به نظرم رسید. با چند بیت به آن جواب گفتم .لازم است عین آن منظومه دیده شود تا اصلاحات و...
موقعی که مواد آئین‌نامه در کمیسیون مشترک نظامی – مرکب از هفت افسر ارشد انگلیسی و هفت افسر ارشد ایرانی – خوانده شد، دو تن از اعضای ایرانی احساس کردند که رای موافق دادن به چنین ماده‌ای خیانت محض به ایران است و به این دلیل حاضر نشدند پای گزارش کمیسیون را امضا کنند. یکی از این دو افسر رشید ایرانی - مرحوم سرتیپ فضل‌الله خان آقا ولی – که تحصیلات عالی نظامی خود را در انگلستان تمام کرده بود، از...
انقلاب مشروطه ، بدون شک یکی از بزرگترین رخدادهای اجتماعی و سیاسی در تاریخ ایران می باشد . این جریان که تمام مسائل و اوضاع کشور را درآن زمان تحت الشعاع خود قرار داد، درحیات ادبی کشور نیز ،تأثیر و انعکاس وسیعی پیدا کرد .چه بسیارنویسندگان و شعرا که به گروه آزادی خواهان پیوستند و ازراه قلم به مبارزه ی مستقیم با دشمنان آزادی برخاستند . مسائل و مشکلاتی که درجریان مشروطه ،پدیدارشدند ، بی شمارند ....
در تمام سال‌های پس از برکناری سلطان احمدشاه قاجار از سلطنت، افسانه‌ای در مورد مخالفت اصولی وی با قرارداد 1919 دهان به دهان گشت که تا حدود زیادی به یک باور عمومی تبدیل شد. مطابق این افسانه احمدشاه از آنجا که دریافته بود قرارداد مذکور استقلال ایران را از میان می‌برد، تن به تأیید آن نداد و به همین دلیل انگلیسیها علیه او توطئه کردند و رضاخان را برای جانشینی او تراشیدند. این افسانه از چند جهت...
در دهم فروردین 1299، وثوق الدوله مخالفان قرارداد 9 اوت 1919 را مردمی خواند که معنای وطندوستی را نمی دانند و گفت این قرارداد مورد حمایت و تایید وطندوستان است! قرارداد 1919 که مجلس آن را نپذیرفته بود ایران را دربست تحت الحمایه انگلستان قرار می داد. در فصل امور نظامی، این قرارداد مقرّر می داشت که تسلیحات نظامی ایران باید به تصویب و صلاحدید انگلستان از هند تامین شود! آموزش و ترفیع افسران ایرانی زیر نظر...
در دوره قاجاریه، روسیه و انگلستان بر مناطق شمالی و جنوبی ایران تسلط کامل داشتند و با استفاده از ضعف دولت مرکزی امتیازات زیادی به‌دست آوردند. بعد از انقلاب مشروطه 2 کشور با عقد قرارداد 1907 به طور رسمی‌ایران را بین خود تقسیم کردند. در حین جنگ اول جهانی در روسیه انقلاب شد و بلشویکها در1917 میلادی/1296 شمسی قدرت را به دست گرفتند. نیروهای روسیه تزاری از ایران خارج شدند و همین امر باعث شد تا...
قرارداد 30 هزار لیره ای 1919 که به قرارداد فروش ایران به انگلستان معروف است توسط دولتمردان خائن احمدشاه آقایان نصرت الله، صارم الدوله و وثوق الدوله امضا شد. آنها نه تنها سهم خود را گرفتند بلکه حتی خود احمدشاه قاجار هم مقرری ماهیانه 15 هزار تومانی و تضمین سلطنت خود را از انگلیسیان خواست. پرونده احمدشاه پر است از خساست و لئامت و حتی احتکار گندم. او آنقدر حقیر بود که حتی برای مسافرت به خارج از انگلیس...
هفته اول آبان سال 1299 خورشیدی ( اکتبر1920) انگلیسی ها در ایران یکه تازمیدان شده بودند وکوشش تمام داشتند که مالک الرقاب وطن ما شوند. انگلیسیها با تلقین قطعی بودن قرارداد سال 1919 معروف به قرارداد وثوق الدوله به مقامات دولتی ایران ، عملا مفاد آن را به اجرا گذارده بودند و تاکید بر قطعی بودن آن داشتند. از جمله از مشیرالدوله رئیس الوزراء واحمدشاه مصرا می خواستند که ژنرال روسی فرمانده قزاقخانه را که دیگر...
کشور ایران در عهد سلطنت فتحعلی شاه قاجار با کشورهای اروپایی (انگلستان، فرانسه، روسیه) روابط منظم دیپلماتیک برقرار نمود و عملا در مدار سیاست بین الملل قرار گرفت.ولی به علت جهل و بی‌اطلاعی و طمع اولیای امور،قادر به استفاده از رقابتهای شدید موجود میان قدرتهای اروپایی نگردید و از همین زمان،تحولات ایران در گرو جریانهای سیاسی بین المللی و مبارزهء قدرتهای بزرگ جهانی قرار گرفت. در...
جاه‌طلبی یکی از صفات اخلاقی است که اگر انسان به آن دچار شود از هیچ عملی رویگردان نیست انسانهای جاه‌طلب به راحتی چاپلوسی می‌کنند، دروغ می‌بافند و بدون احساس غذاب وجدان با دروغ به دیگران تهمت می‌زنند و برای خوشبختی خود راضی هستند هرکاری بکنند. آنها با گستاخی کارهای خود را توجیه می‌کنند و به سرعت تغییر رنگ می‌دهند. در تاریخ ایران افراد جاه‌طلب و مقام‌پرست بسیار زیاد بودند اما...
در امضای قرارداد 1919 سه تن از وزیران ایرانی نقش داشتند . این افراد عبارت بودند از: - نخست وزیر (وثوق‌الدوله) - وزیر خارجه (شاهزاده فیروز میرزا نصرت‌الدوله) - وزیر دارائی (شاهزاده اکبر میزا صارم الدوله) وزرای سه‌گانه که این قرارداد را از جانب ایران امضا کرده بودند (حتی بی‌آنکه اعضای دیگر کابینه را از جریان مذاکرات مطلع سازند) هر سه از عاقبت خود بیمناک بودند و می‌ترسیدند که پیش از تصویب...
سیدضیاءالدین طباطبایی (رئیس کابینه کودتا) در روز 27 فروردین 1300 با انتشار اعلامیه‌ای لغو رسمی قرارداد 1919 میان ایران و انگلستان را اعلام کرد. این قرارداد روز نهم اوت 1919 (17 تیرماه 1298) میان وثوق‌الدوله (رئیس‌الوزرای وقت ایران) و سر پرسی کاکس (وزیر مختار بریتانیا در تهران) امضاء شده بود، اما اجرای آن در اثر مخالفت‌های داخلی و خارجی عملاً متوقف ماند و در سال 1300، دیگر از آن به قراردادی...
وثوق الدوله، صدراعظم احمدشاه قاجار از نخستین روزهایی که زمام امور را در دست گرفت، به طور محرمانه مذاکراتی را برای انعقاد یک قرارداد با نمایندگان دولت انگلیس آغاز کرد که این مذاکرات، به صورت کاملاً سری، در حدود نه ماه به طول انجامید. سرانجام در روز هجدهم مرداد سال 1298 شمسی یک روز پس از امضای قرارداد 1919 میلادی در حالی که شاه قاجار عازم اروپا بود، ناگهان و بدون زمینه قبلی، اعلامیه وثوق الدوله به...
در 1917 درست یک سال مانده به پایان جنگ اول جهانی، روسیه شاهد دو انقلاب پیاپی بود یکی انقلاب بورژوا ـ دموکراتیک فوریه و دیگری انقلاب بلشویکی اکتبر. در جریان انقلاب اول رژیم تزاری سرنگون شد و نظام انقلابی کوشید از طریق دموکراسی ـ لیبرالیسم با جامعه سنتی فئودالی روسیه مبارزه کند. از این رو تغییری در سیاست خارجی دولت روسیه پدید نیامد ولی انقلاب دوم که در اکتبر 1917 انجام شد، سوسیالیست بلشویکها زمام...
"میرزا حسن خان" معروف به "وثوق الدوله" در فروردین 1254 هجری شمسی دیده به جهان گشود. او از هفت سالگی به فرا گرفتن درس فارسی و مقدمات عربی پرداخت و در جوانی در مدرسه مروی قسمتی از فلسفه را نزد شیخ علی نوری و قسمتی از فقه را نزد سید عبد الکریم لاهیجی فرا گرفت و سپس به آموختن زبان فرانسه و تتبع در ادبیات فارسی پرداخت، دائی او امین الدوله نیز در پرورش استعداد او کوشید و زیر دست او خدمت خود را آغاز...
- اگر کسی در کنه این قضیه غور و مطالعه میکرد و روح و منظور باطنی قرارداد را می‌شکافت، دو چیز را آناً می‌فهمید و استنباط میکرد و آن این بود که این قرارداد می‌خواهد استقلال مالی و نظامی‌مان را از دستمان بگیرد؛ چون اگر بنا باشد ایران مستقل بماند همه چیزش باید دست ایرانی باشد: حالش، مالش، حیثیتش، چه‌اش، چه‌اش، همه چیزش باید متعلق به ایران باشد. اما این قرارداد، یک دولت خارجی را در دو چیز مهم...
: انگلستان با توجه به همسایگی ایران با هند و تجربه لشکرکشی‌های نادرشاه به این منطقه تلاش کرد ایران را تضعیف کند و با جدایی بخش‌های حاصلخیز و اقتصادی آن، بنیان‌های اقتصاد کشورمان را نابود سازد. بعد از قتل سیسیانف فرمانده سپاه روسیه در جنگ اول ایران و روس و جایگزینی گودوویچ و ناکامی او در تصرف ایروان، روحیه ایرانیها تقویت شد؛ برای همین روسها با ارائه شروطی درخواست صلح کردند، اما عباس...
میرزا حسن خان وثوق الدوله (حسن وثوق) فرزند میرزا ابراهیم معتمدالسلطنه و برادر بزرگ احمد قوام (قوام السلطنه) بود. وی در جوانی تحصیلات عربی و فارسی خود را به پایان رسانید و دردوره مشروطیت ترقی کرد و به مقاماتی رسید. زبان فرانسه و انگلیسی را هم کم و بیش آموخت. وی پس از فتح تهران در سال 1327ه.ق به عضویت هیات مدیره درآمد، هیئت مزبور عده ای رامحکوم به اعدام نمود که از آن جمله شیخ شهید، عالم متفکر و مبارزفضل...
روز 8 اسفند 1299 سیدضیاءالدین طباطبایی رئیس‌الوزرا طی اعلامیه‌ای رسمی لغو قرارداد 1919 منعقده میان ایران و انگلستان را که در زمان وثوق‌الدوله امضا شده بود و به دلیل واکنش شدید شخصیت‌هایی چون آیت‌الله مدرس، خنثی و غیرقابل اجرا مانده بود، اعلام کرد. پس از خاتمه جنگ اول جهانی، انگلستان ـ یکی از فاتحین این جنگ ـ قدرت مسلط خارجی در ایران به شمار می‌آمد. زیرا نه تنها نیروهای عثمانی و حامیان...
از همان آغاز کار بسیاری بر این باور بودند که طرف ایرانی قرارداد انگلیس – ایران، یعنی وثوق‌الدوله، نصرت‌الدوله فیروز و صارم‌الدوله، همگی رشوه گرفته‌اند. در گزارش 13 دسامبر 1924، والاس اسمیت موری، کاردار سفارت آمریکا، گزارش کرد که در تاریخ 28 اکتبر 1924 یکی از نمایندگان مجلس به نام شریعت‌زاده حمله سختی به فیروز کرد. موری در این گزارش چنین می‌نویسد: وی (شریعت‌زاده) شاهزاده فیروز...
مخفی کردن ماهیت دولت جدید سیدضیاءالدین طباطبایی از «نرمن» (1) (وزیر مختار انگلیس) خواست، برای احتراز از مخالفت شوروی ماهیت دولت وی مبنی بر طرفداری از دولت انگلیس تا حدامکان مخفی بماند.(2) حمایت نرمن از سید ضیاء پیش از اعلام الغای قرارداد 1919 به وسیله سید ضیاء، نرمن به کرزن وزیر خارجه انگلیس، اطمینان داد که الغای قرارداد واجد معنا نخواهد بود زیرا سید ضیاء محتوای قرارداد را از طریق افسران...
