در حاشیه تقریظ رهبر انقلاب بر کتاب «ایستگاه خیابان روزولت»
صبح روز چهارشنبه ۹ آبان ۱۴۰۳ طی مراسمی که با حضور جمعی از کارشناسان و پژوهشگران تاریخ معاصر ایران و تعدادی از فعالان حادثه تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در «مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی» برگزار شد، تقریظ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بر کتاب «ایستگاه خیابان روزوِلت»، منتشر گردید.
متن تقریظ رهبر معظم انقلاب اسلامی بر این کتاب به شرح زیر است:
بسمه‌تعالی
این، گزارشی متقن و پرفایده از یک حادثهٔ مهم در تاریخ انقلاب یعنی تسخیر لانهٔ جاسوسی در سال ۵۸ است. این کتاب پرکنندهٔ یکی از خلأهای رسانه‌ای و تبلیغاتی ما است. ما به جنگ روایت‌ها در پیکارهای جهانی توجه لازم را نکرده‌ایم و دشمنان و بدخواهان ما از غفلت ما بهره برده و بسیاری از حوادث را وارونه نشان داده‌اند. باید از نویسندهٔ این کتاب و تلاش ارزشمندش قدردانی شود به‌خاطر اقدام هشیارانه‌اش در این عرصهٔ مهم. نثر کتاب روان و رسا و تحقیق و تحلیل‌های آن منطقی و صادقانه و قانع‌کننده است. نام انتخاب شده برای کتاب عالی است.
مهر ماه ۱۴۰۳
«ایستگاه خیابان روزوِلت» روایتی مستند از تسخیر سفارت آمریکا در تهران است که به قلم محمد محبوبی، محقق و پژوهشگر عرصه تاریخ انقلاب اسلامی به رشته تحریر درآمده است. این کتاب که در ۶۰۸ صفحه توسط مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی در زمستان 1402 به چاپ رسیده، با تکیه بر سندهای اطلاعاتی و دیپلماتیک، به بررسی بسترها و پیامدهای واقعۀ ۱۳ آبان ۱۳۵۸ می‌پردازد و این واقعه را تا زمان آزادی گروگان‌های آمریکایی مورد بررسی مستند قرار می‌دهد.
روایت کتاب، از ساختار اطلاعاتِ پایۀ سفارت آمریکا در دورۀ پهلوی آغاز شده و نحوۀ تحول این ساختار پیچیده در دورۀ انقلاب اسلامی را بیان کرده است. تلاش نویسنده این بوده که در همه سطرهای کتاب تا حد امکان به منابع دست‌اول و نه آثار تألیفی دیگران ارجاع داده شود. ازاین‌رو بیشترین ارجاعات کتاب ابتدا سندهای تاریخی و سپس خاطرات مکتوب بازیگران دخیل در وقایع و سرانجام مطبوعات، نشریات و آژانس‌های خبری بوده است.
تکیه‌گاه اصلی و عمده این اثر، سندهای دولتی و رسمی است که از مراکز مختلف ایرانی و غیرایرانی به دست آمده‌اند. ازاین‌رو گزاف نیست اگر ادعا شود برای تهیه و تدوین و تکمیل این کتاب، چند ده‌هزار سند فارسی و انگلیسی موردمطالعه قرار گرفته‌‌اند.
غنی‌ترین منبعی که می‌تواند فعالیت آمریکا در ایران پیش از تصرف سفارت این کشور را تشریح کند، اسناد کشف شده از آن سفارتخانه است که دانشجویان مسلمان پیرو خط امام طی سالیان متمادی و با تحمل زحمات فراوان، آنها را بررسی، ترجمه و منتشر کرده‌اند. اغلب این اسناد نوع فعالیت آمریکایی‌ها در ایران را به‌روشنی بیان کرده‌اند. بخش کوچک‌تری از آنها سندهای ایستگاه سی.آی.ای در تهران است که نیاز به رمزگشایی داشته‌اند. همه این اسناد برای گردآوری اثر حاضر واکاوی و تجزیه و تحلیل و حتی رمزگشایی شده‌اند و نکته مهم این است که در ضمیمه کتاب، راهنمای رمز این دسته از اسناد نیز ارائه شده و با استفاده از همین اسناد، از برخی عوامل ایرانی سی.آی.ای که هویت نامعلومی داشتند و پس از پیروزی انقلاب اسلامی برای مقامات سفارت آمریکا جاسوسی می‌کردند، رونمایی شده است.
برای نگارش این اثر ۴۰ کتاب به زبان انگلیسی و ۴۵ کتاب به زبان فارسی مطالعه شده و وقت و حوصله زیادی برای راستی‌آزمایی اسناد به دست آمده از منابع مختلف، زمان صرف شده است. نویسنده تلاش فراوانی به عمل آورده تا در دام‌های روایی و تحلیلی که منابع غربی در این حوزه ایجاد کرده‌اند نیفتد و از طرفی تحت‌تأثیر فضای احساسی و شعارزدگی بعضی منابع داخلی نیز قرار نگیرد.
در کنار این گنجینه سندی گران‌بها، کتاب «ایستگاه خیابان روزوِلت» از اسناد ارزشمند مراکز اسنادی معتبر کشور نیز بهره‌برداری کرده است. مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، سازمان اسناد ملی ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اداره کل اسناد وزارت امور خارجه، دفتر مطالعات راهبردی نهاجا، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، حوزه هنری و بنیاد نشر آثار شهید بهشتی از جمله مهم‌ترین مراکز اسنادی هستند که در تهیه و تنظیم این کتاب، از منابع آنها استفاده شده است.
همچنین اسناد وزارت امور خارجه و وزارت دفاع آمریکا، اسناد آزادشده وزارت امور خارجه بریتانیا، اسناد وزارت امور خارجه کانادا و مدارک موجود در بخش بایگانی و مدیریت اسناد سازمان ملل، در مستند شدن کتاب حاضر کمک شایانی کردند.
ازاین‌رو برای تهیه و تنظیم کتاب «ایستگاه خیابان روزوِلت» نزدیک به دو سال زمان صرف شده است.
در توضیح عنوان کتاب حاضر، در پیشگفتار این اثر آمده است:
«نام کتاب (ایستگاه خیابان روزولت)، گویای آن است که نمایندگی سیاسی آمریکا در تهران که در امتداد خیابان شهید مفتح (روزولت سابق) قرار داشت، بیش از آن که یک سفارتخانه با مأموریت‌های دیپلماتیک باشد، ایستگاه سازمان سی.آی.ای با مأموریت‌های اطلاعاتی و عملیاتی بود.»
و در توضیح ارتباط «ایستگاه خیابان روزوِلت» با «لانه جاسوسی»، در صفحه 187 کتاب چنین می‌خوانیم:
«... اسنادی که دانشجویان در سفارت آمریکا کشف کردند، ظن عمومی جامعه را تأیید می‌کرد. پس از بازسازی اسناد رشته شده در ماه‌های بعد مشخص شد که این سندها صرفاً «گزارش حوزه مأموریت» نبودند، بلکه فراتر از آن «مداخله در حوزه مأموریت» بودند. این امر رایج است که نمایندگی سیاسی دولتی نزد دولت دیگر اخبار و اطلاعات کشور مقصد را جمع‌آوری و مخابره کند. لیکن مأموران و کارمندان سفارت آمریکا در تهران علاوه بر خبرگیری از طریق منابع خود، در حال مداخله و بازیگری در امور داخلی ایران نیز بودند. ازآن‌پس سفارت آمریکا در تهران در ادبیات عامه «لانه جاسوسی» نامیده شد. نه از این جهت که کارمندان آن صرفاً اطلاعات جمع‌آوری می‌کردند، بلکه بدان سبب که ایستگاه خیابان روزولت، مرکز مداخلات دولت ایالات متحده در امور داخلی ایران قبل و بعد انقلاب بود...»
کتاب «ایستگاه خیابان روزوِلت» دارای 12 فصل با عناوین زیر است:
فصل اول: شاگردان دبیرستان هندرسون - فصل دوم: عملیات مخفی و سیاست علنی - فصل سوم: حفاظت از آیشمن ایران - فصل چهارم: تشکیلات، نه اقبال - فصل پنجم: ستاره‌ها فرو می‌ریزند - فصل ششم: کارزار نفت و دلار - فصل هفتم: سیاست‌ورزی شرقی - فصل هشتم: یک تئاتر دیپلماتیک - فصل نهم: شبیخون پیل‌های پولادین - فصل دهم: مغز آمریکایی یک کودتا - فصل یازدهم: آخرین فرصت کارتر - فصل دوازدهم: پایان معاوضه و آغاز مبارزه.
نویسنده در پایان این مجموعه طی 82 صفحه از کتاب، دهها عکس و سند مرتبط با متن اضافه کرده است.
محمد محبوبی نویسنده کتاب، دانش‌آموخته دکتری گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران است. وی نبود یک «روایت ایرانی» از تسخیر لانه جاسوسی آمریکا پس چهل و چند سال را یکی از انگیزه‌های اصلی نگارش این کتاب عنوان کرده است. به همین دلیل، این اثر را می‌توان نخستین «روایت ایرانی» از واقعۀ تسخیر سفارت آمریکا در تهران دانست.
از جمله ویژگی‌های برجسته کتاب این است که از تاریخ‌نگاری شعاری فاصله گرفته است. کتاب تلاش دارد یک روایت عالمانه و غیر سوگیرانه و غیر شعاری را از یک اتفاق تاریخی ارائه دهد. واژه‌ها و فریادهای شعاری در این کتاب دیده نمی‌شوند. بیان مستند، علمی، غیر شعاری و پرداختن به اضلاع مختلف حادثه تسخیر سفارت آمریکا از خصوصیات مهم کتاب حاضر است.
نکته دیگری که این کتاب را از کتب دیگر در این حوزه متفاوت می‌کند، این است که برخلاف سایر آثار معدودی که در این حوزه تولید شده‌اند، روایت این اثر به دنبال رفع سوءتفاهم نیست. بلکه به دنبال یک روایت کامل و دقیق از ماجرا است و چیزی را پنهان نمی‌کند.
محبوبی در پیشگفتار کتاب در این زمینه نوشته است:
«به جرئت می‌توان تصرف سفارت آمریکا در تهران و بسترها و پیامدهایش را یکی از مناطق محروم تاریخ‌نگاری ایران معاصر دانست. چرا که نزدیک به تمام آثار موجود در این موضوع، کتاب‌ها و مقالات ترجمه شده از منابع آمریکایی است که می‌کوشند روایت آمریکایی از این واقعه را تثبیت کنند. اغلب این آثار بر خاطرات گروگان‌ها، خاطرات مقامات وقت دولت آمریکا، و گزارش‌های خبرگزاری‌ها و مطبوعات غربی تکیه دارند و استناد به مدارک و اسناد کمتر به چشم می‌خورد. وضعیت تاریخ شفاهی هم به همین شکل است. چند ده کتاب از خاطرات گروگان‌ها و مقامات آمریکایی به ثبت رسیده و ترجمه شده، اما شمار خاطرات دانشجویان مسلمان پیرو خط امام و مقامات وقت ایرانی شاید به انگشتان یک دست هم نرسد.»
این ضعف، همان واقعیتی است که در پیام تقریظ رهبر معظم انقلاب، از آن به‌عنوان «خلأ رسانه‌ای و تبلیغاتی ما» یاد شده است.
نظرات