انگلیس و عوامل داخلی
اشاره
اکثر منویات استعمار در کشورهای تحت سلطه از طریق عوامل داخلی صورت می‌گیرد و فرقی نمی‌کند که این عوامل فرد باشد یا حزب و گروه. رفتار استعمارگران انگلیسی با دولت‌های قاجار یا پهلوی اول و دوم نیز از این قاعده مستثنی نبوده و همواره افراد و جریان‌هایی بوده‌اند تا بسترساز نیات انگلیسی‌ها و زمینه‌ساز تحقق اهداف توسعه طلبانه و استکباری آنان باشند.
«گذرستان» حاضر به شرح مصادیقی از این خادمان و کارگزاران استعمار انگلیس در ایران پرداخته و عملکرد آنها را تشریح نموده است.
در مقطع تاریخی ملی شدن صنعت نفت ایران، بیش از 150 سال از حضور و نفوذ دولت بریتانیا در ایران می گذشت. در این مدت، افزون بر ماموران شناخته شده آن دولت، صدها نفر مأموران مخفی دولت بریتانیا نیز در ایران فعال بودند و بیشترین نقش را در پیشبرد اهداف سیاسی و اقتصادی آن دولت در ایران ایفا می کردند. در جریان نهضت ملی ایران نیز با توجه به اینکه با ملی شدن صنعت نفت ایران منافع دولت بریتانیا در معرض خطر جدی قرار...
امیراسدالله علم فرزند محمد ابراهیم خان شوکت الملک، در سال 1298 شمسی در بیرجند متولد شد. از تحصیلات این خان زاده متمول در بیرجند اطلاع صحیحی در دست نیست. احتمالاً تحصیلات او بیش از دیپلم کشاورزی ادامه نیافت، هرچند در بیوگرافی های رسمی از او با عنوان «مهندس کشاورزی» یاد کرده اند در سن 20 سالگی با ملک تاج، دومین دختر قوام ازدواج نمود.اسدالله علم مقتدرترین چهره دربار پهلوی، بویژه در سال های 1340-...
شنبه سوم جون 1950-13 خرداد 1329 در منزل مانده‌ام. امروز در ایران پنج طبقۀ انگلوفیل را داریم که هریک از نظری و به شکلی تابع سیاست انگلیس و مجری نیات آنها هستند: 1. یک طبقه پادو حقوق‌بگیر و گاهی شغل‌بگیر معروف و جاسوس و خبرچین، امثال: لسان‌الملک سپهر که می‌دوند و کارشان خبرکشی و جاسوسی و کارچاق‌کنی و واسطۀ ابلاغ پول بین توده، خلاصه نوکر سرپائی هستند. اینها را مردم می‌شناسند، منفور هم...
شیخ خزعل برای ابقا در مسند حکمرانی و حفظ موقعیت خود در منطقه دست دوستی و اتحاد به سوی انگلیس دراز کرد به همین جهت تصمیم به مذاکره با نمایندگان انگلستان در خلیج فارس گرفت این نیاز دو طرفه سبب گردید سرپرسی کاکس کنسول بریتانیا در خلیج فارس در 1910 با شیخ خزعل قراردادی بدین مضمون به امضاء رساند در این قرارداد دولت بریتانیا متعهد گردید در صورت تجاوز ایران به حقوق به قلمرو یا به اصطلاح املاک موروثی شیخ...
ناصر‌الملک وقتی به سمت نایب‌السلطنه منصوب شد، با بریتانیایی‌ها مشورت کرد و نظرات آنان را جویا شد. معلوم بود آنان با موضوع موافق هستند. ناصر‌الملک تربیت‌شده مکتب انگلیسی سیاست بود، وی هیچگونه باوری نه به مشروطه داشت و نه توانایی ملت ایران در به دست گرفتن زمام اختیار خود؛ از سوی دیگر می‌دانست حتی روشنفکران ایرانی تلقی مشخصی از مشروطه ندارند و هر کس اوهام خود را مشروطه...
یکی از وقایع مهم تاریخ معاصر ایران، کودتای سوم اسفند 1299 رضاشاه است که دولت انگلیس به دلایلی چند همچون تصویب نشدن قرارداد 1919 در مجلس، جلوگیری از نفوذ روسیه کمونیستی در ایران و حفظ منافع خود در هندوستان، نقش اصلی را در آن ایفا کرد. دولت انگلیس ابتدا سیدضیاءالدین طباطبایی را به عنوان مهره اصلی در نظر گرفت و مقدمات کودتا را با مشورت و مذاکره با وی فراهم آورد. سپس رضا میرپنج را به عنوان فرمانده قزاق...
درآمد می‌گویند شـرایط خـاص تـاریخی،شخصیتهای خاص خویش را می‌سازد.دیگر آنکه میان شخصیتها،شرایط تاریخی و ساختارهای گوناگون اقتصادی،سیاسی و اجـتماعی رابطه‌ای متوازن،متقابل و هماهنگ وجود دارد.با این وصف بررسی نقش شخصیتها در تاریخ،اهـمیت فراوانی در فهم حوادث دارد.حـوادث تـاریخی دورویه دارند:آشکار و پنهان.رویه آشکار سیاسی،دستمایه تاریخ‌نگاریهاست که از قرون...
شماره:2- 3- 4290 تاریخ:3/11/36 موضوع:تشکیل احزاب در کشور یکی از دوستان سیاسی دکتر سید حسن امامی امام جمعه تهران اظهار داشته در اولین روزهائی که زمرمه تشکیل دو حزب سیاسی در ایران باز شد چون جسته و گریخته شنیده می‌شد که امام جمعه تهران کاندید لیدری یکی از این دو حزب است لذا مشارالیه با عجله به لندن رفته و در آن جا با دنیس رایت معاون وزاتخانه خارجه انگلستان و کاردار سابق سفارت انگلیس در تهران که از دوستان...
روز هشتم شهریور 1348 سیدضیاءالدین طباطبایی، نخست‌وزیر کودتای سوم اسفند 1299 در 80 سالگی درگذشت. سید ضیاء الدین طباطبایی از نخستین کسانی بوده که به خانه مرتجعین و مخالفان مشروطه بمب می انداخته است. او در دوران مشروطیت با انتشار مقاله‌های پر سرو صدا علیه شاه، مورد حمایت مشروطه‌خواهان قرار گرفت. زمانی که مشروطه‌خواهان دست به اسلحه بردند تا محمدعلی شاه را وادار به پذیرش خواسته‌های...
شیخ خزعل یا آن‌گونه که در برخی از اسناد و مدارک خارجی از او یاد می‌کنند، شیخ محمره، در تاریخ معاصر ایران عموماً به عنوان یک حاکم منطقه‌ای مقتدر که در پهنه خوزستان به تشکیل حکومت اقدام کرده و با استفاده از قشون عشایر منطقه و با اتکاء به حمایت مردم در مقابل رضاخان ایستاده است معروف است. اگر چه فهم عمومی از ماجرای سرکوب شیخ محمره این است که اختلافات او و رضاخان کار را به مقابله دولت مرکزی با او...
شیخ خزعل از قبیله بنی کعب یکی از رجال انگلوفیل ایران بود که از دوره مشروطه به بعد در تحولات سیاسی ایران در استان خوزستان نقش مهمی داشته است. او از انقلاب مشروطیت هواداری کرد و در دوران جنگ جهانی اول نیز کمکهای شایانی به دولت انگلستان کرد. بدین ترتیب، او توانست اطمینان کامل انگلستان را به خود جلب کرده و با پشتیبانی آن دولت به حاکم قدرتمند و بی‌رقیب خوزستان تبدیل گردد. با توجه به موقعیت و اهمیت...
استان خوزستان در طی سه قرن اخیر خصوصاً با ورود استعمار انگلیس به خلیج فارس و تلاش آنها برای دست‌یابی به آب‌های گرم جنوب، و مخازن نفت منطقه و همچنین کنترل هندوستان، عراق، عربستان سعودی که جزو مستعمرات انگلستان بودند، دستخوش تغییر و تحولات عدیده‌ای شده است. درگیری‌های رژیم دست‌نشانده پهلوی با کشورهای منطقه که در راستای منافع انگلیس، امریکا و اسرائیل صورت می‌گرفت، مشکلات...
شرکت نفت ایران ـ انگلیس طی قراردادی با شیخ خزعل ــ فرزند شیخ جابر و حاکم محمره ــ در 16 ژوییه 1909م/ 27 جمادی‌الثانی 1327ق، اراضی و نواحی مورد نیاز خود را در محدوده تحت حاکمیت شیخ به مساحت 650 جریب از نخلستان‌های آبادان واقع شده بین بَریم[1] و بُوارده[2] تا رودخانه بهمنشیر اجاره کرد. اراضی مورد بحث برای احداث خط لوله انتقال نفت، ایستگاه‌های تلفن و تلگراف و تلمبه‌خانه‌ها و منازل مسکونی در...
می‌گویند شـرایط خـاص تـاریخی،شخصیتهای خاص خویش را می‌سازد.دیگر آنکه میان شخصیتها،شرایط تاریخی و ساختارهای گوناگون اقتصادی،سیاسی و اجـتماعی رابطه‌ای متوازن،متقابل و هماهنگ وجود دارد.با این وصف بررسی نقش شخصیتها در تاریخ،اهـمیت فراوانی در فهم حوادث دارد.حـوادث تـاریخی دورویه دارند:آشکار و پنهان.رویه آشکار سیاسی،دستمایه تاریخ‌نگاریهاست که از قرون...
مافیای سفارت آمریکا پس از وقوع انقلاب چین و نیز بعد از پیـروزی نـهضت آزادیـبخش مردم هند وظایف شاپور در ایران اهمیت مضاعفی پیدا کرد.در 18 فوریه 1949 یعنی درسـت مـصادف با این دو حادثه بزرگ تاریخی به توصیه«راجاگوپالاچاری»و موافقت شاه ایران شاپور به عنوان دبیرکل سـفارت هـند در تهران منصوب شد تا وظایفی را انجام دهد که مقتضی این شغل بـزرگ اسـت.49 شاپور از بدو...
شـاپور و اقـتصاد جـهانی شاپور فقط با محافل بریتانیایی مرتبط نبود بلکه همان‌طور که دیدیم،از بـدو ورود بـه ایران با مأموران اطلاعاتی و کادر دیپلماتیک آمریکا هم حشر و نشر داشت و همان‌گونه که در سطور قبل دیـدیم عـضو دائمی وزارت امور خارجه آمریکا بود.این نکته سرشت اوضاع و احوال ایران را در ایـن مـقاطع حساس نیز نشان می‌دهد و آشکار می‌سازد کـه نـباید بـه تفکیک مطلق سیاستهای دو...
روز 6 اسفند 1299 فرمان نخست‌وزیری سیدضیاءالدین طباطبایی مدیر روزنامه رعد که از عوامل کودتای رضاخان بود، از سوی احمدشاه قاجار صادر شد. سیدضیاءالدین طباطبائی مشهورترین نخست‌وزیر در سالهای پایانی سلسله قاجار و عامل اجرایی کودتای رضاخان پهلوی بود. او فرزند سیدعلی آقا یزدی از خطبا وسخنوران مشهور دوره مظفرالدین شاه قاجار بود. سیدعلی آقا یزدی در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار در حوزه علمیه نجف به...
پس از کودتای سوم اسقند 1299 و اندکی پس از رضاخان سیدضیاء نیز اعلامیه‌ای را منتشر ساخت. کالدول در این باره می‌نویسد: «مفتخرم به ضمیمه این مراسله ترجمه اعلامیه‌ای را که رئیس‌الوزرای جدید، سیدضیاءالدین به تاریخ 26 فوریه 1921 منتشر کرده است، برای شما ارسال کنم. چند روز پیش وی متصدی امور مردم ایران گردید و برای اداره امور دولتی از جانب شاه اختیار تام و کامل دریافت کرد؛ همچنین سفارت بریتانیا...
اسدالله علم خودش را کمی شبیه اعیان انگلیسی میکرد و رسوم و رفتارهای انگلیسی را دوست داشت و امیرعباس هویدا هم آداب و رسوم فرانسوی دست از سرش بر نمی‌داشت. سر پیتر رمزباتم، سفیر بریتانیا در تهران (۵۳-۱۳۵۰) چنین قضاوتی دربارۀ وزیر دربار و نخست‌وزیر وقت دوره پهلوی داشت. او در خاطراتش به پروژه تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد گفته که علم مورد اعتماد شاه و در مورد موضوعات مختلف، همیشه...
سیدحسن تقی‌زاده از رجال عصر پهلوی اول و دوم و از بانیان توسعه نفوذ سیاسی انگلیس در ایران از صدر مشروطه به بعد بوده است. او در حوادث مشروطیت به سفارت انگلیس پناهنده شد، سفارت او را برای نجات از گزند حوادث مشروطه به اروپا برد. در دوران پهلوی نیز دارای سمتهای فراوانی چون نماینده مجلس، سفیر، استاندار، وزیر و رئیس سنا بود. او از اعضای فعال فراماسونری و از مؤسسان لژ بیداری بود. در بهمن 1348 به...
در دوره حشمت‌الملک امیرعلم خان سوّم نفوذ انگلستان در منطقه حکمرانی وی تا حدودی گسترش یافته بود. این دوره که هم‌زمان با گسترش رقابتهای استعماری انگلیس و روسیه در ایران بود، دولت انگلستان بر آن بود تا با وی روابط دوستانه‌ای برقرار سازد. بنابراین به نظر می‌رسید که اوّلین پیوندهای بین این خاندان و دولت‌مردان انگلیسی در همین دوره در حال شکل‌گیری بوده باشد، هر چند هیچگونه سندی که حاکی...
- اگر کسی در کنه این قضیه غور و مطالعه میکرد و روح و منظور باطنی قرارداد را می‌شکافت، دو چیز را آناً می‌فهمید و استنباط میکرد و آن این بود که این قرارداد می‌خواهد استقلال مالی و نظامی‌مان را از دستمان بگیرد؛ چون اگر بنا باشد ایران مستقل بماند همه چیزش باید دست ایرانی باشد: حالش، مالش، حیثیتش، چه‌اش، چه‌اش، همه چیزش باید متعلق به ایران باشد. اما این قرارداد، یک دولت خارجی را در دو چیز مهم...
سیدضیاءالدین طباطبایی از «نرمن» (1) (وزیر مختار انگلیس) خواست، برای احتراز از مخالفت شوروی ماهیت دولت وی مبنی بر طرفداری از دولت انگلیس تا حدامکان مخفی بماند.(2) حمایت نرمن از سید ضیاء پیش از اعلام الغای قرارداد 1919 به وسیله سید ضیاء، نرمن به کرزن وزیر خارجه انگلیس، اطمینان داد که الغای قرارداد واجد معنا نخواهد بود زیرا سید ضیاء محتوای قرارداد را از طریق افسران و مستشاران مالی انگلستان به...
