همکاری دکتر بهشتی و آیت‌الله خامنه‌ای برای تأسیس مدرسه علمیه

تجربه موفق مدرسه حقانی در قم، موجب شده بود فضلای نهضت امام به فکر تکرار این الگو در دیگر شهرها باشند. در این میان مشهد به دلیل اهمیت آن اولویت داشت. اوایل دهه ۵۰ شهید دکتر بهشتی و آیت‌الله خامنه‌ای برای این منظور تلاشی داشته‌اند که کتاب "شرح اسم" به قلم هدایت‌الله بهبودی آمده است:

تلاش برای تأسیس مدرسه علمیه

اندیشه تأسیس مدرسه علمیه همواره با آقای خامنه‌ای و هم‌ردیفان اندک او بود. این موضوع در سفری که دکتر سیدمحمد حسینی بهشتی به مشهد کرد، مطرح و با نظر مثبت او روبه رو گردید. آنان به این نتیجه رسیدند که می‌توانند شهریه آن تعداد از طلابی را که زیر سقف مدیریت خود گرد می‌آورند، بپردازند؛ و نیز درصدد تهیه مکانی بودند که حداقل شش اتاق داشته باشد. این مکان نه برای اسکان طلبه‌ها، بلکه محلی برای تشکیل کلاس‌های درس بود. آقای خامنه‌ای می‌توانست از طریق وجوهاتی که می‌گیرد ماهانه سه هزار تومان، محامی هزار تومان، شیخ ابوالحسن شیرازی هزار تومان کنار بگذارند و آقای بهشتی هم ماهانه دو هزار تومان از تهران بفرستد. اینان می‌خواستند مدرسه حقانی قم را الگوی کار خود در مشهد قرار دهند. حتی تصمیم گرفته شد که محامی مدیریت داخلی مدرسه را به عهده بگیرد و آقای شیرازی بپذیرد که مدرسه از آن اوست؛ پوششی برای جلوگیری از مزاحمت ساواک. طرفه این که ساواک در جریان همه این جزئیات بود. «به سازمان اوقاف تأکید خواهد شد چنانچه افرادی تقاضای تأسیس چنین مدارسی را داشتند، قبل از این که با تقاضای آنان موافقت نماید، صلاحیت آنان از ساواک استعلام گردد.»(۱) روال کار همین بود. اتفاقاً در همین زمان، ساواک مشغول بررسی اساس‌نامه «مؤسسه خیریه و علمیه آیت‌الله میلانی» بود. دستگاه امنیتی چندین اصلاحیه را در اساس‌نامه مؤسسه یادشده ضروری می‌دانست، و به سازمان اوقاف ابلاغ کرد در صورت عدم اصلاح اساس‌نامه، صدور مجوز ممکن نخواهد بود.(۲)

انتقاد از دکتر شریعتی

می‌توان حدس زد که سفر بعدی آقای بهشتی به مشهد در اواخر تیر ۱۳۵۲ پس از حدود دو ماه و نیم، بی‌ارتباط با موضوع یادشده نبوده است. آقای مطهری نیز در این زمان در مشهد بود و جلسه‌های متعددی را نشستند، گفتند و شنیدند. منبع ساواک از محتوای جلسه‌های آقایان خامنه‌ای و بهشتی خبری به دست نیاورد، اما می‌دانست که در طول مدتی که آقای بهشتی در مشهد بود بیشتر اوقات خود را با آقای خامنه‌ای می‌گذراند. در جایی هم شنید که افکار خامنه‌ای همواره با تجلیل بهشتی روبه رو است. و نیز «سیدعلی خامنه‌ای معتقد است دکتر بهشتی مغز متفکر عجیبی دارد که تا به حال صددرصد سالم مانده و هرگز در اختیار دولت قرار نگرفته است.»(۳) تنها جلسه‌ای که منبع ساواک توانست خبری از آن کسب کند، نشست روز دهم مرداد بود. «از ساعت ۱۸ روز ۵۲/۵/۱۰ چند نفر به منظور دید و بازدید از دکتر بهشتی در محل اقامت او واقع در بازارچه سراب حضور داشتند. افراد شناخته شده عبارتند از مرتضی مطهری، سیدعلی خامنه‌ای، سیدهادی خامنه‌ای. مطهری با سیدعلی خامنه‌ای به طور آهسته صحبت و در مورد مسائل سیاسی بحث می‌کردند. [سیدعلی] خامنه‌ای اظهار داشته ما از نظر تشکل دارای تشکیلات منظمی برای هماهنگ کردن فعالیت‌های خود نیستیم و این بسیار ضرورت دارد. و مسأله دیگر موضوع شناسایی افراد هم‌فکر است که باید سعی کنیم با آنهایی که دارای ایده و نظریه مشترک هستند آشنا شویم و آنها را در سراسر کشور بشناسیم و بعد هم نگذاریم دست ما را دستگاه بخواند. خامنه‌ای از رفتار دکتر علی شریعتی انتقاد نمود و گفت او مکنونات و محتویات اندرون خود را بیرون ریخت و آنچه در فکرش بود به زبان آورد و دستگاه زود به افکارش پی برد و جلوگیری کرد. این عمل درست نیست و نباید گذاشت اسرار فکری به زودی برملا شود. سپس مطهری به خامنه‌ای اظهار نمود قرار است هاشمی رفسنجانی از تهران برای زیارت به مشهد بیاید، با او هم در موارد نظریات مشترک بحث کنید.»(۴) (۵)

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پانوشت‌ها:

۱- اسناد ساواک، از ۹ ه به ۳۱۲، شم ۹/۸۹۲۳ ه، مورخ ۵۲/۳/۲۷.

۲- آیت‌الله‌العظمی سیدمحمدهادی میلانی به روایت اسناد ساواک، ج ۳، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ۱۳۸۱، صص ۵۶۱ و ۵۶۲.

۳- اسناد ساواک، از ۹ ه به ۳۱۲، شم ۹/۹۴۵۹ ه، مورخ ۵۲/۵/۱۳.

۴- همان، از ۹ ه به ۳۱۲، شم ۹/۹۵۴۰ ه، مورخ ۵۲/۵/۲۱.

۵- شرح اسم (زندگی‌نامه آیت‌الله سیدعلی حسینی خامنه‌ای ۱۳۵۷-۱۳۱۸)؛ هدایت‌الله بهبودی؛ مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی؛ صص ۴۸۲ و ۴۸۳