روایتی از انفجار انجمن ایران و آمریکا در سال ۱۳۵۶

۸ دی‌ماه 1356، انفجاری در ساختمان انجمن ایران و آمریکا در تهران رخ داد؛ رخدادی که مسئولیت آن از سوی سازمان چریک‌های فدائی خلق پذیرفته شد. این انفجار در آستانه سفر جیمی کارتر، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده، به ایران اتفاق افتاد و در همان مقطع، توجه نهادهای امنیتی و رسانه‌ای را به خود جلب کرد. هم‌زمانی این حادثه با سفر جیمی کارتر به تهران، نشانه‌ای از پیوند اعتراضات ضدآمریکایی با تحولات سیاسی و اجتماعی در حال انفجار سال‌های پایانی حکومت پهلوی به‌شمار می‌رفت.

در آن ایام اعتراضات ضدآمریکایی فصل مشترک همه گرایش‌ها  و سلایق بود و حتی نهضت آزادی هم مواضع ضدآمریکایی می‌گرفت. در گام بعد، سه روز پس از پیروزی انقلاب، گروهی از چریک‌های فدایی خلق ۲۵ بهمن ۱۳۵۷ سفارت آمریکا را اشغال کردند، اما امام خمینی دو نفر را به عنوان نماینده اعزام کردند تا این اشغال خاتمه یابد و سفارت آمریکا آزاد شود. اقدامی که نشانگر آن است که اگرچه مبارزات آنها با آمریکا در ظاهر همسو با انقلابیون بود، اما در عمق نگرش و نیز در روش اقدام تفاوت چشمگیر داشت و مورد تایید امام نبود.

روایت این موضوع در صفحات 280 تا 282  از کتاب «نیمه پنهان - جلد شصت و چهارم - فرانکلین در تهران - روایتی مستند از یک هجوم فرهنگی» به رشته تحریر درآمده است. این کتاب توسط دفتر پژوهش‌های موسسه کیهان و به قلم سعید مستغاثی منتشر شده و خواندن آن خالی از لطف نیست.

اعتراضات ضدآمریکایی در انجمن ایران و آمریکا

در سال 1356 مبارزه مردم و مخالفت با آمریکا تا درون کلاس‌های انجمن ایران و آمریکا نیز نفوذ کرد. برابر گزارش مورخ 29/12/1356 ساواک، در پشت در ورودی کلاس 22 انجمن ایران و آمریکا در خیابان وصال نوشته شده بود: «پنجاه سال جنایت پهلوی»

در همین سال در آستانه ورود جیمی ‌کارتر (رئیس جمهوری وقت آمریکا) به ایران، انفجار مهیبی در ساختمان انجمن ایران و آمریکا رخ داد و همزمان ساختمان این انجمن در اهواز نیز به آتش کشیده شد. هنگام حضور رئیس جمهور آمریکا و هیئت همراه در ایران، پلیس در 12 منطقه تهران با تظاهرات ضدآمریکایی مردم معترض روبرو شد.

در جریان این تظاهرات شیشه‌ها و پنجره‌های انجمن کشاورزی ایران و آمریکا شکست و ساختمان انجمن ایران و آمریکا نیز خسارات کلی دید. با پیروزی انقلاب اسلامی‌ در 22 بهمن 1357 احساسات ضدآمریکایی روزبه‌روز بیشتر شد و در آبان 58 با تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در تهران به اوج خود رسید.

پایان رسمی انجمن

همین فضا بود که باعث شد فعالیت‌های انجمن ایران و آمریکا عملاً متوقف شود. چندی بعد این انجمن پس از 37 سال فعالیت مستمر، به‌عنوان یک مرکز ضدانقلابی مغایر با فرهنگ ملت ایران شناخته شد. این در حالی بود که مسئولین انجمن توانسته بودند مجدداً در ایام پس از پیروزی انقلاب اسلامی، فعالیت‌های انجمن را رونق بخشیده و همان برنامه‌های پیش از انقلاب در زمینه جلسات سخنرانی و کلاس‌های آموزش زبان و نمایش فیلم و برگزاری نمایشگاه‌های به اصطلاح هنری را از سر گیرند. سرانجام در دوم بهمن ماه 1358 بود که به حکم دادستانی انقلاب، انجمن ایران و آمریکا برای همیشه منحل شد و به تاریخ پیوست. متن حکم و اطلاعیه دادستانی که در آن دلائل انحلال انجمن فوق درج شد، به شرح زیر بود:

«... دولت استعمارگر آمریکا گذشته از آن که با حرکت دیپلماسی جنایت‌بار خویش و با سیاست اقتصادی ویرانگرش، در به بند کشیدن کشورهای ضعیف و عقب نگه‌داشته شده، تلاش می‌کرده است با به کار بردن سیاست خطرناک‌تر دیگری، تحت پوشش فعالیت‌های فرهنگی و هنری، قصد تحکیم و تثبیت این بهره‌کشی را داشته است، بلکه می‌توان گفت حرکت اخیر از لوازم بنیادی و نخستین کوشش‌های استعمارگرانه او است. متأسفانه چند ماه بعد از انقلاب، به علت نارسایی‌های موجود در سیستم‌های اجرایی موفق می‌شود، مرکز فعالیت‌های فرهنگی و هنری خود یعنی انجمن ایران و آمریکا را دوباره راه بیندازد و از این بابت، اظهار مسرت و امیدواری بکند. در گزارش‌های ارسالی به واشنگتن، در مورد باز پس‌گرفتن ساختمان انجمن ایران و آمریکا در شیراز، شروع کلاس‌های تدریس زبان انگلیسی، نمایش فیلم‌ها و تشکیل نمایشگاه‌های هنری و... این مطلب حقیقتاً به چشم می‌خورد. بدیهی است ملت مسئول و متعهد ما، هرگز تحمل نخواهد کرد که امپریالیسم آمریکا برای رسیدن به اهداف استعماری خویش این‌چنین گستاخ با حیثیت فرهنگی و ملی توده میلیونی انقلابی بازی نماید؛ لذا باتوجه‌به مطالب فوق و ده‌ها مطلب دیگر که در جای خود افشا خواهد شد، دادستانی کل انقلاب، اعلام انحلال و تعطیلی این انجمن را می‌نماید.»