زندگی نامه حسن پیرنیا ملقب به مشیرالدوله

 حسن پیرنیا، ملقب به مشیرالدوله، فرزند میرزا نصرالله خان مشیرالدوله نائینی (صدر اعظم ایران) بود. وی در سال ۱۲۵۰ شمسی در شهر نائین به دنیا آمد. تحصیلات مقدماتی را در ایران به پایان رساند و برای ادامه تحصیل عازم مسکو شد.

او ابتدا در مدرسه متوسطه نظامی مسکو به فراگیری علوم مختلف پرداخت و با احراز رتبه اول، دوره این مدرسه را به پایان رساند. آنگاه در دانشکده حقوق دانشگاه مسکو به تحصیل در رشته حقوق پرداخت و دوره‌های تکمیلی را با احراز رتبه اول تمام کرد. پس از پایان تحصیلات عالی، به ایران بازگشت و در وزارت خارجه مشغول به کار شد. او با بینشی دقیق به نیازهای علمی سیاست مردان وقت پی برد و پس از مساعی بسیار، سرانجام در هفدهم شعبان سال ۱۳۱۷ (هـ ق) با همکاری برادرش حسین پیرنیا ملقب به مؤتمن الملک موفق به تاسیس مدرسه عالی علوم سیاسی در تهران شد و به این جهت بانی و موسس آموزش عالی حقوق در ایران شناخته می شود که بعدها آن را به مدرسه عالی حقوق، تبدیل کرد.

پیرنیا، نخستین رئیس این تشکیلات علمی بود و تلاش های بسیاری برای گشایش و شکل گیری نظام علمی مدارس عالی علوم سیاسی و حقوق در ایران کرد. در زمانی که مشکلات عدیده سیاسی و مالی، راه ترقی علمی را کند و یا مسدود کرده بود، حسن پیرنیا با کوشش های مستمر خود موفق به تأسیس مرکز آموزشی عالی حقوق و علوم سیاسی در ایران شد.

حسن پیرنیا در کنار مدیریت این مدرسه به تدریس دروسی در رشته حقوقی و سیاسی پرداخت. بعدها با این که به دلیل مشغله‌های مملکتی ناچار از کناره گیری رسمی از مدرسه علوم سیاسی شد، اما همواره به امور تحصیلی و رفاهی دانشجویان مدرسه توجه و علاقه داشت و فارغ التحصیلان آن را فرزندان خود به شمار می‌آورد.

مشیرالدوله، پس از کناره‌گیری از مدرسه عالی علوم سیاسی، در پست های مختلف مملکتی نظیر: مامور کنسول وزارتخانه در مسکو، وزیر امور خارجه و وزیر عدلیه (دادگستری قدیم) مشغول به خدمت شد و خدمات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و علمی فراوان و ارزنده‌ای انجام داد.

او در زمان وزارت خود در عدلیه، با الهام از سیستم قانونی فرانسه، دست به اصلاحاتی در سیستم قانونی ایران زد و قوانین: اصول محاکمات حقوقی، اصول محاکمات جزایی، قانون مجازات عمومی و ثبت اسناد اختیاری را وضع کرد. براساس مندرجات کتاب های مرجع تاریخی، حسن پیرنیا؛‌ مؤسس دیوان عالی کشور در سال ۱۲۹۱ (ش) دانسته شده است. او همچنین امتحان از قضات و وکلا را شرط احراز شغل قضاوت و وکالت قرار داد.

پیرنیا، همواره به علم و آموزش مداوم اهمیت می‌داد. او به زبان های فرانسه، انگلیسی، عربی و روسی مسلط و با زبان یونانی قدیم آشنا بود و در ۵۸ سالگی به منظور استفاده از متون ادبی آلمانی، به خودآموزی این زبان روی آورد.

وی در اواخر عمر و برای گذراندن دوران بازنشستگی، به تحقیق و تالیف کتاب های تاریخی پرداخت. او سه جلد از دوره کتاب تاریخ ایران باستان را که از منابع و مراجع علمی تاریخ ایران به شمار می‌آید، به رشته تحریر در آورد و در حال نگارش جلد چهارم این کتاب بود که عمر پربار او کفاف نداد. هدف مشیرالدوله از نوشتن این تاریخ، ارج گذاری و نشان دادن پیشینه و عمق و غنای تاریخی تمدن و فرهنگ ایرانی در زمانی بود که مزدوران منفور بیگانه، سعی در کتمان و مخدوش سازی چهره روشن آن داشتند.

حسن پیرنیا، پس از ۶۳ سال زندگی سرشار از فعالیت های فرهنگی، علمی، سیاسی و اجتماعی که بسیاری از صفحات تاریخ صده اخیر را پر کرد، در پنجشنبه بیست و یکم (به قولی بیست و نهم) آبان ماه ۱۳۱۴ (ش) براثر سکته قلبی، در منزل شخصی خود واقع در خیابان منوچهری تهران، دیده از جهان فرو بست. پدر او نیز در همین سن و از همین عارضه درگذشت. پیکرش در آرامگاه خانوادگی پیرنیا، در آستانه امامزاده صالح (س) تجریش تهران، به خاک سپرده شد.