06 دی 1404
«کلاه پهلوی» مجانی برای فقرا!
اشاره: کلاه پهلوی نام کلاهی گرد و لبهدار بود که به دستور رضاشاه، همهٔ مردان ایرانی بایست آن را به سر میگذاشتند. تا پیش از سلطنت رضاشاه، انواع پوشش سر برای مردان معمول بود. معمولترین پوشش سر در میان بازاریان عمامه شیرشکری و دستار و در میان کارمندان کلاه بدون لبه بود. در تیرماه ۱۳۰۶ ابتدا به وزراء و رؤسای ادارات و کارمندان دولت دستور داده شد تا از کلاه پهلوی استفاده کنند. در مرحله بعد به مدارس دستور داده شد که از ورود دانشآموزان بدون کلاه پهلوی جلوگیری شود. در آخر هم قانون لباس متحدالشکل توسط مجلس شورای ملی در تاریخ ۶ دیماه ۱۳۰۷ تصویب و از اول فروردین ۱۳۰۸ لازمالاجرا گردید.
در اسناد حاضر سیدحسن تقیزاده، والی خراسان، در تلگرافی به دفتر مخصوص شاهنشاهی درخواست تخصیص اعتبار برای خرید کلاه یا لباس رایگان برای فقرای مشهد به منظور اجرای سریعتر «قانون لباس متحدالشکل» در آن شهر کرده است. در پاسخ به این درخواست هم در نهایت «از طرف دولت یک هزار تومان اعتبار تصویب شد» که در اختیار ایالت خراسان گذاشته شود تا این اقدام ضدفرهنگ بومی تکمیل شود.
سؤالی که در اینجا به نظر میآید این است که برای مردم مشهد که به قول تقیزاده «قسمت عمده» آنان «در کمال فقر» روزگار میگذراندند، «کلاه پهلوی» مهمتر بوده یا «نان شب»، و آیا حکومت رضاشاه آنقدر که به فکر اجرای قانون لباس متحدالشکل در میان مردم بود، به زدودن فقر از چهره همین مردم هم میاندیشید؟!
***************
سند شماره ۱:
از مشهد
دفتر مخصوص شاهنشاهی
تجار را دیروز خواسته و نصایح لازمه در کنکاش اجرای قانون لباس متحدالشکل نمودم، قول دادند عید فطر به لباس جدید ملبس گردند. چون صدی نود مردم مشهد معمم هستند و قسمت عمده در کمال فقر، لهذا اگر اعتبار کوچکی مرحمت شود که به اشخاص خیلی فقیر کلاه یا لباس مجانی داده شود، ممکن است تسهیل کلی اجرای قانون به موقع بشود. حسن تقیزاده - نمره ۲۰۲ - شب ۲۰ اسفند [۱۳۰۷]
****
سند شماره ۲:
دفتر مخصوص شاهنشاهی
یادداشت
تاریخ ۲۰ اسفندماه ۱۳۰۷
به ایالت خراسان رمز شود
نمره ۲۰۲ واصل گردید. معلوم فرمایید اعتبار کوچکی که برای کمک به اشخاص فقیر لازم است چقدر باید باشد تا با دولت فوراً مذاکره و جواب قطعی داده شود. مطلب دیگر این است که اگر بنای کمک و مساعدت باشد این مسأله تولید نظایر خواهد نمود و کار مشکل میشود. این هم باید معلوم شود که اگر اعتباری تهیه شد مصرف آن به چه ترتیب خواهد بود که از اشکالات جلوگیری به عمل آید.
****
سند شماره ۳:
از مشهد
دفتر مخصوص شاهنشاهی
تصور میکنم هزار تومان به بلدیه داده شود که در واقع سرمایه مبذول بشود که وجوه مذکور در قسمت دوم ماده ۳ قانون در آنجا جمع و به وسیله بلدیه صرف شود. چون مشهد مقدس در این موضوع جهات خاصی دارد، نباید سابقه برای موارد دیگر بشود. شب ۲۲ اسفند - نمره ۲۰۸ - حسن تقیزاده
****
سند شماره ۴:
دفتر مخصوص شاهنشاهی
به تاریخ ۲۳ اسفندماه ۱۳۰۷
ریاست جلیله وزراء عظام دامت شوکته
راجع به تقاضای اعتباری که ایالت خراسان برای تهیه کلاه و لباس جدید فقرا در مشهد خواسته بودند بر طبق فرمایش حضرت اشرف از ایشان توضیح خواسته شده بود. اینک جوابی که رسیده به ضمیمه سواد تلگراف اولیه ایالت حسبالامر مطاع مبارک ملوکانه ارواحنا فداه لفاً ایفاد میشود تا دستور مقتضی صادر فرمایید. حسین [شکوه]
****
سند شماره ۵:
ریاست وزراء
به تاریخ ۱۳۰۷/۱۲/۲۷
نمره ۸۳۰۰
دفتر محترم مخصوص شاهنشاهی
مراسله فوری نمره ۲۱۸۸ محتوی سواد دو طغرا تلگراف والی خراسان در توضیح اعتباری که برای مصرف لباس فقرای شهر مشهد خواسته بودند واصل [شد]. جواباً اشعار میشود که هیئت دولت مبلغ یک هزار تومان تصویب نمودند که به اختیار ایالت مزبوره گذاشته شود. [امضاء] مهدیقلی هدایت ریاست وزراء
****
سند شماره ۶:
نمره ۲۲۶۲
۲۸ اسفند ۱۳۰۷
به ایالت خراسان رمز شود
تعقیب نمره ۲۱۷۶ برای کمک به اشخاص فقیر و بیبضاعت در تهیه لباس از طرف دولت یک هزار تومان اعتبار تصویب شد که به اختیار ایالت گذاشته شود.